Turkish Muslims in Germany: At the Centre or at the periphery?

Turks in Germany are no longer transitory gastarbeiter (guestworker) people, but de facto settlers in Germany, despite the dominant official political discourse which constantly reiterates that Germany is not a country of immigration. The parameters of this political discourse are based on an ethnocentric interpretation of citizenship and nationhood in Germany, which emphasises ‘volknation’, a cultural nation, and leads to the political exclusion of ethnic minorities.
The official construction of immigrants as ‘cultural others’ and the growing racism and xenophobia in various sections of society are important obstacles to establishing social harmony in contemporary Germany. More importantly, depriving the de facto settled immigrant communities from citizenship and political participation through the strict rules and tests contradicts the ideals of a pluralistic democratic socio-political system. As the well known German philosopher Jürgen Habermas rightly observes today we live in pluralistic societies that are moving further and further away from a model of a nation-state based on a culturally homogenous population. The diversity of cultural forms of life, ethnic groups, religions and worldviews is constantly growing.
It is important to recognise this reality and to draw new policies that avoid the social, cultural and political exclusion of ethnic minorities. This will not only help ease the social transformation in a globalising world, but will also reduce the tension between different ethnic groups by allowing them to become full and equal members of a political community.
Germany hosts a larger absolute number of immigrants than any other country in Western Europe today. According various reports, there were more than 5.2 million foreigners living in Germany in 1990, rising to 6.8 million in 1993. By the end of 2000, the Federal Interior Ministry announced that 7.37 million foreigners were living in Germany. This constitutes 9 per cent of the total population. The largest group of foreigners is the Turks, with 2.11 million people, comprising the largest group of foreigners living in Germany today which account for 28.0 percent of all resident foreigners.
Although it has been repeatedly stated by the German authorities during the early phases of immigration and in their aftermath that ‘Deutschland ist kein Einwanderungsland’ (Germany is not a country of immigration), by the beginning of the 1980s it had become obvious that the guestworker population was not decreasing as had been hoped by the policy makers. Since German policy makers regarded guestworkers as a transitional workforce, they did not bother to develop a coherent immigration policy. This has led to the emergence of a guestworker population living in Germany as a true immigrant minority without a true immigration perspective.
In defiance of the official statement that Germany is not a country of Einwanderungsland, the propensity to stay in Germany signalled the guestworkers’ intention that they were not in Germany to work for a couple years in order to save and then return to their country of origin as had been planned, but were rather there permanently or ‘for good’. A survey result in 1980 found out that more than 40 per cent of the Turks living in Germany wanted to settle down in this country. According to a later study carried out by the Centre for Turkish Studies in Germany, 39.4 per cent of the respondents said that they did not intend to return Turkey and 21 per cent expressed that they had no intention of going back in less than ten years. These data suggest that at least 60 per cent of those interviewed expressed a clear intention to stay in Germany, either permanently or for a long period of time. In 1992, the number of those who wanted to stay permanently increased to 83 per cent and only 17 per cent of those interviewed expressed their intention to return to Turkey. The establishment of Turkish-owned businesses is yet another indication of permanent settlement. Currently there are more than fifty thousand small, medium or large-scale Turkish workplaces, generating jobs for more than 140,000 employees.
Since labour migration was seen as a temporary phenomenon, as reflected by the term ‘gastarbeiter’, social and cultural issues were not taken to be important matters in formulating migratory policies concerning the foreign workers from Turkey during the early immigration period. The unification of the two Germanys, The Federal Republic of Germany and The German Democratic Republic, raised further cultural issues as to the identity, nationhood, Germanness and citizenship of immigrants. The unification had boundary raising and ethnic marking effects. As the German sociologist Thomas Faist argues German unification spurred the discourse of cultural difference. Among other things, it raised the issue of collective identity as national identity. In the aftermath of German unification, the rhetoric of national and ethnic identity, ‘we’ versus ‘them’, has resurfaced’.
With the unification of the two Germanys, a new phase started in the gastarbeiter phenomenon with renewed significance. Since the demolition of the Berlin Wall in 1989 thousands of people from the East entered into the West. This flood into the West German labour market posed a threat to the already fragile position of the Turks and other non-German migrants in Germany. The process of unification also had a weakening effect on the position of foreigners and heightened their feelings of insecurity. After the unification in 1990, there was an increase in aggressive xenophobia and violence against immigrant communities. First in the Eastern and than in the Western parts of the Germany, attacks on foreigners became very overt and foreigners were hunted down in the streets with racist slogans, such as ‘foreigners out’ and ‘Germany for Germans’.
In relation to integration, segregation in housing has had a further hindering effect on the establishment of social contacts between Turks and Germans. It is well documented that foreign workers and their families in Germany are disadvantaged in housing. In the 1950s and 1960s guestworkers were accommodated in camps previously inhabited by exiles and refugees. Even today, foreign workers and their families live in those run-down and cheap apartments that were once called ‘refugee flats’.
The number of young Turks in European countries is steadily increasing. They are receiving their education in countries where most of them were born and eventually they look for employment in the same country. The position of the young generation of Turks is evidently creating problems in access to equal education, training and employment with the native young population. The gravity of the problem becomes even more alarming when the settlement intentions of the young generation are taken into account. Germany has the largest population of younger generation Turks, between the ages of 15-20, numbering more than 670,000. The estimated number of young Turks in Europe, on the other hand, is about 800,000.
Turks will stay in Germany. However, they will stay on or near the bottom for at least the next generation if positive and constructive policies are not introduced. It seems that even after nearly two decades the immigrants are only accepted into the social and political structures in Germany in a very limited way. This is true at least for the Turks, as they are not able to participate fully in civic life due to restrictions stemming from not holding German citizenship, because its underlying character is still ethnocultural. As long as the perception of German citizenship remains to preserve its project of 'the community of descent' and it does not open up to overcome cultural boundaries, immigrant ethnic minorities in Germany are bound to stay on the periphery of the political community. This will of course lead to alienation, radicalization and social conflicts in Germany.

Türk dünyası işbirliği arayışında

Antalya, 18-20 Eylül 2006 tarihlerinde Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Onuncu Kurultayı’nı ağırladı. Yaz sıcağının yavaş yavaş etkisini kaybettiği, turistlerin otel ve sahilleri boşalttığı Antalya, Eylül ayında farklı bir canlılık ve yoğunluk yaşıyordu. Antalya aynı tarihlerde Altın Portakal Film Festivali ve Avrasya Film Festivali’ne de ev sahipliği yaptı. Ben sadece Kurultay’ı izleme imkanı bulduğum için, bu toplantıya kimlerin katıldığını, hangi konuların tartışıldığını, ne tür kararların alındığını ve böylesine geniş katılımlı bir kurultayın taşıdığı potansiyelleri tartışacağım.
Kurultay’a yurt dışındaki Türklere ilişkin araştırmalarıma dayalı katkılar sağlayabileceğim düşüncesi ile delege olarak katıldığım ve Kültür Komisyonu’nda raportör olarak bütün gün tartışmaları not ettiğim için bir çok konuda derinlikli gözlem yapma imkanı buldum. Ayrıca Londra’daki gazetelerden de sadece Haber gazetesi bu kurultayı bir yazarı kanalıyla yerinde izlemiş oldu. Şimdi yaptığım gözlemlerin bir kısmını sizinle paylaşmak istiyorum.
Kurultay’da ilk dikkati çeken, bu toplantının organizasyon açısından büyük bir emek ve ciddi bir çalışmanın ürünü olduğu idi. İkincisi, Kurultay’ın sadece teorik tartışmalar ve tavsiyelerle sınırlı kalmaması için yeni bir vizyon ile sonuca odaklı şekilde düzenlenmiş olması idi. Kurultay kararlarının uygulanabilmesi ve hayata geçirilmesi açısından sonuca odaklı çalışma yöntemi ciddi bir yenilik olup benzer kurultaylar için örnek alınması gereken bir bakış akışı sunuyor. Bu yeniliği gerçekleştiren, kuşkusuz Kurultay’ın koordinatörlüğünü üstlenen Devlet Bakanı Prof. Dr. Beşir Atalay ile Kurultay’ı düzenlemekle sorumlu kurum olan TİKA Başkanı (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi) Dr. Hakan Fidan’ın yeni vizyon ve stratejik yaklaşımları olmuştur. Daha önce yapılan dokuz Kurultay’da çok sayıda karar alınmış ancak bunların çoğu uygulanamamıştır. İşte onuncu Kurultay’ın en önemli farkı burada ortaya çıkacak. Alınan kararların hayata geçirilmesine yönelik somut adımların atılması ve projelerin ilgili icracı kurumlarca üstlenilip sürdürülmesi beklentisi var. Eğer bunlar yapılırsa Kurultay büyük oranda amacına ulaşmış olacaktır. Aksi takdirde önceki kurultayların kısır döngüsüne hapsolacak ve sadece bir iletişim ve sosyo-politik ağ aracı olarak kalacaktır.
Kurultay’ın açış konuşmasını yapan Devlet Bakanı Prof. Dr. Beşir Atalay yukarıda işaret edilen vizyon çerçevesinde çalışma yapmak istediklerini, alınan kararların uygulanabilmesi için çok sayıda kamu kuruluş yetkilisinin de toplantıda yer aldığını belirtti. Biz izleme komitesi umarız kurultay kararlarından bazılarının projeye dönüştürülüp dönüştürülmediğini ve uygulanıp uygulanmadığını takip eder. Böyle bir takip olmadan yaklaşık bir milyon dolar harcandığı söylenen Kurultay’ın niçin tekrarlandığı daha da sorgulanır hale gelecektir.
Kurultay’da ilk somut öneriler Başkaban Recep Tayip Erdoğan’dan geldi. Farklı Türk devlet ve topluluklarından yüzlerce delegenin hazır bulunduğu açılış töreninde konuşan Başkaban Erdoğan’ın somut önerileri şunlardı: Türk devlet ve toplulukları arasındaki mevcut ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi; kültürel yakınlık ve birliğin sağlanmasına yönelik olarak ortak bir iletişim dilinin benimsenmesi ve ortak tarih kitaplarının okutulması; siyasi işbirliği alanında ise ‘Türkçe Konuşan Devlet Topluluğu’ oluşturulması. İlk planda kulağa hoş gelen bu önerilerin hayata geçirilmesi siyasi, ekonomik, kültürel ve özellikle de küresel güç mücadeleleri nedeniyle kıza zamanda mümkün görünmemekle beraber bir hedef göstermesi açısından önemli sayılmalıdır.
Kurultay’a çok sayıda delege katılmasına karşın komisyonların beklendiği kadar verimli çalıştığını söylemek zor. Örneğin Kültür Komisyon’una katılmak için üç yüz kişi kayıt yaptırmış ancak katılım öğleden önce altmış kişi öğleden sonra kırk kişiye sınırlı kalmıştır. Komisyona gelenlerin bir kısmı önceki dokuz Kurultay’a da katılmış olduklarını söyledi. Anlaşılan genelde aynı kişiler katılıyor ve sürekli aynı konuları gündeme getiriyorlar. Kültür Komisyonu başkanı Prof. Dr. Mustafa İsen, önceki dokuz kurultayda kültür alanında alınan tüm karar ve önerileri özenle çıkararak üyelerin dikkatine sundu ve yeni karar ve öneriler üzerinde tartışma açtı. Komisyon’da raportör olarak bulunduğum için her konuşanı dikkatle dinleyip not ettim. Amaç önceki kurultaylarda ele alınmayan konuları ve teklifleri tespit etmekti. Ne yazık ki dokuz yıldır Kurultay’a katılanlar önceki yıllarda ne söylediyse aşağı yukarı aynı şeyleri söyledi. Bazı katılımcılar komisyon konusu ile alakası olmayan korsan bildiriler sundu. Üç-dört yeni teklifin dışında kayda değer tartışma olmadı çünkü önceki kararların çoğunun projeye bile dönüştürülmediği, kimse tarafından sahiplenmediği görüldü. Eskiden olduğu gibi o yapılsın, bu yapılsın türünden bol temennilerde bulunuldu.
Kurultay, Antalya’nın en güzel otellerinden birinde yapıldığı için olsa gerek, komisyonlarda çalışmaları için davet edilen çok sayıda delege havuz kenarında çay ve kahve sohbetine dalmış görüntüsü veriyordu. Biz komisyonda raportör olarak çalışırken çok sayıda delegenin tatil havasına girdiklerini görmek gerçekten acı vericiydi. Bu kurultaydaki çalışmalarım ve gözlemlerim beni şöyle bir sonuca ulaştırdı diyebilirim: Kurultay, katılımcıların birbirlerini tanıması, ortak projeler geliştirmesi ve beşeri bir ağ kurulması açısından olumlu potansiyeller taşıyor. Ancak on kurultayda da benzer konuların görüşülmesi, konuyla ilgili ilgisiz hep aynı kişilerin davet edilmesi, komisyon çalışmaları yerine havuz, çay ve kahve keyfi çıkarma eğilimindekilerin az olmayışı bu tür kurultayların bir gösteriden ibaret olduğu izlenimi uyandırıyor. Bütün bunları gördükten sonra, her ne kadar hiç aksatmadan çalışmalara katılmış olsam da, kamu bütçesiyle düzenlenecek benzer kurultaylara davet edilmem durumunda etik ilkelerim gereği katılmama kararı aldım.

Understanding state, society and religion in Turkey (I)

Many observers fail to see the unique position of Turkey concerning state, society and religion mainly because they concentrate on recent reports in the mass media which usually focus on tensions and fears. Therefore analysis on these issues only touches the surface and fails to grasp the persistent multidimensional modern Turkey. Turkey occupies a unique place among modern nation states. Not only from a geopolitical point of view, but also from cultural and religious points of view. Turkey lies at the crossroads between Eastern and Western interests. The political and cultural identity of modern Turkey emerged under the influence of domestic and external forces that existed in and around Turkey throughout the centuries. Since modern Turkey was established on the remains of the Ottoman Empire, periods of conflict and cooperation between Turkey and other political entities, such as Europe and the Middle East, have led to the development of the modern Turkish state and influenced its move toward modernization.
The establishment of a modern Turkey based on Western political models was a watershed in Turkey's history. The early republican elite distanced themselves from the cultural and ideological heritage of the Ottoman Empire and laid the foundational elements of modernization and Westernization. These foundational elements were vastly embraced and expanded by the early republican elite circles in the formative period of modern Turkey. However, even today, the Ottoman political culture and state traditions continue to influence politics, though in a modified form.
Modern Turkey continues to seek an appropriate balance between religion and secularism in a nation that is almost entirely Muslim. Given its historical and recent experiences, Turkey offers an excellent example of a case study for those seeking answers to the following questions: Can Islam and democracy coexist? How far can religion and secularism be reconciled? To what extent can religious liberty, particularly freedom of religious expression, be extended in a secular state with a majority Muslim population? How does a Muslim majority address the problems of non-Muslim minorities? These and other similar questions should be answered within the context of the global spread of democracy and the rise of religion.
The Ottoman Empire was an Islamic state in which the head of the state served as a caliph who held both temporal and spiritual authority. The traditional political culture of the empire, as well as its administrative machinery, continued with little change as long as the state preserved its military might and economic power. However, beginning in the late 16th and early 17th centuries, the Ottoman Empire entered a period of military and economic decline. New ideas emerged regarding the necessity of reforms in the political, economic, educational, and military spheres. Consequently, Ottoman leaders felt it necessary to introduce reforms into the empire's political, economic, military, and educational structures. The resulting modernization and secularization of the Ottoman Empire occurred in several phases that were ushered in by significant events. The earliest efforts at modernization and the incorporation of Western influences can be traced to the impact of the French Revolution in 1789.
The establishment of a modern nation-state in Turkey crystallized the ideological orientation of the republican elite aimed at reshaping the state and its institutions on the basis of a secular model inspired by the West. Political, social, and religious developments in modern Turkey were influenced by the ideals of modernism and secularism. As Nilufer Gole argued, "Since its foundation, Turkey's political elites voluntarily attempted the most radical secularization among the Muslim countries. The principle of democracy was secondary to that of state secularism."
Inspired by the principles of modernization, Mustafa Kemal Ataturk, the founding leader of modern Turkey, introduced sweeping changes in Turkish society with the aim of changing the basic structure of Turkish society and redefining the political community. He tried to remove society from a religious framework and introduce society to a sense of belonging to a newly defined "Turkish nation." To achieve this goal, Ataturk launched a movement of cultural Westernization to provide the Turkish nation with a new worldview that would replace its religious worldview and culture. Ataturk treated separation of religion and politics as a prerequisite step to opening the doors to Western values. Therefore, secularism became one of the central tenets of Ataturk's program to accomplish modernization. Secularization reforms, which were undertaken during the first decade of the new republic, founded in 1923, aimed at minimizing the role of religion in every walk of Turkish society. The motive behind the secularization program was to reduce the societal significance of religious values and eventually disestablish cultural and political institutions stamped by Islam.
This program was implemented through a well-planned policy comprised of three phases: symbolic secularization, institutional secularization, and functional secularization.
Despite the secularization efforts and the restrictions on religious practices, Islam has remained one of the major identity references in Turkey and it continues to be an influential social reality, shaping the fabric of Turkish society. The equation between being a Turk and being a Muslim is a hallmark of Turkish identity. As Bernard Lewis pointed out, despite the striking changes that Turkish society has faced, the Islamic imprint still remains alive: "Islam has profound roots among Turkish society. From its foundation to until its fall, the Ottoman Empire was a state dedicated to the advancement or defense of the power and faith of Islam. Turkish thought, life and letters were permeated through and through by the inherited traditions of the classical Muslim cultures, which, though transmuted into something new and distinctive, remained basically and unshakably Islamic. After a century of Westernization, Turkey has undergone under immense changes -- greater than any outside observer had thought possible. But the deepest Islamic roots of Turkish life and culture are still alive, and the ultimate identity of Turk and Muslim in Turkey is still unchallenged." This statement shows that Islamic values are deeply rooted in Turkish society.
Turkey's transition to multiparty politics in the late 1940s marked a turning point in relaxing the official attitude towards religion, ending the era of strict secularism set forth by the Republican People's Party (CHP) that originally held power. Under the multiparty period Islam has returned to the public sphere through the mechanism of political parties and political participation. In 1950 the Democratic Party (DP) won the first election after transition to the multiparty system, ousting the CHP. While some scholars suggest that the "autocratic rule" of the CHP during the single-party period contributed to the emergence of an opposition that favored further democratization and liberalization, others attribute the DP's election victory to the tolerant attitude of the party officials towards religion and to the response of the party to the pragmatic needs of the population, including religious needs. In any event, this event underlined the centrality of Islam in Turkish society and its potential force in shaping the political behavior of the community.
In that first multiparty general election, religious groups sought to influence parties by giving support to them. The influence of religious groups that supported the DP was seen shortly after the DP's election into power, and religion resurfaced more openly in social life. For example, the DP government extended religious education to all schools with the possibility of opting out if parents so wished. The DP government allowed religion to enter society on other fronts as well, for instance by allowing religious magazines and journals to appear in the public domain. Nevertheless, although political ideologies inspired by the religiously oriented worldview began to enter the public domain towards the end of the 1960s, such an accommodation of religiously based political ideologies was against the ideals of modernization and secularization. Consequently, the tension and controversy over the expression of Islam through a political front grew. We will address this questions and recent developments in state, society, and religion relations in the second part of this article.

Understanding state, society and religion in Turkey (II)

Turkey has a unique experience in state formation, in formulating state-religion relations, but some painful periods in its history regarding democratization. The military intervention on Sept. 12, 1980 suspended Turkey's fragile democracy and caused a breakdown in party politics by banning all political parties and sending their leaders to trial. The first election after the military coup in 1983 was a turning point in Turkish political history, and the election results and subsequent government policies under Turgut Ozal's premiership changed the course of Turkish political culture for decades to come. Ozal's center-right liberal-conservative Motherland Party (then called ANAP, now ANAVATAN) launched a liberalization and democratization policy in Turkey, which facilitated the expression of Islam in the public sphere to a greater degree than before. As part of its policy, the government deleted Articles 141, 142 and 163 of the Constitution to lift obstacles to freedom of thought. ANAP also adopted a free market economy through a large-scale privatization movement.
The general elections on Dec. 24, 1995 were a turning point in Turkey's modern political history. The elections resulted in the reconfiguration of religion and politics in the public sphere. Political developments soon after the elections, as well as the efforts of the Welfare Party (RP) to form a government, preoccupied Turkish citizens regardless of their political preference or their degree of religiosity. The RP's victory marked political history because for the first time since the foundation of the Turkish Republic a religiously oriented party had claimed a majority. The rise of the RP meant that the political rhetoric of a religiously oriented party received large popular support.
After the establishment of a coalition government with the center-right True Path Part (DYP), the secularist-Islamist divide in the political spectrum became more visible to the public. This was due in part to the lack of trust between the two camps. Although the leader of RP, Necmettin Erbakan, changed some of his hostile discourses towards the West and Israel, he failed to convince the secular elite and the military about his party politics. His foreign policy preferences were also a source of discontent among the secular elite in Turkey. On February 28, 1997, Turkey's National Security Council (MGK) "recommended" to Erbakan in ultimatum form a number of stern measures to guard the secular nature of the state, which Erbakan eventually signed after several days' resistance. Erbakan's own political downfall began with his resignation from office in June 1997. The Turkish Constitutional Court abolished the RP in January 1998, again finding constitutional violations of secularism.
After the dissolution of the Welfare Party, the ex-members of the outlawed party formed a new group called the Virtue Party (FP). This party adhered to a political ideology identical to that of the RP. However, on March 22, 1999, the state prosecutor filed an indictment for the banning of the FP, claiming that it supported anti-secular opinions and represented the ideologies of a banned party. Despite this reaction to the rise of the FP, none of the long-running problems regarding religious liberty came to an end during the party's existence or during the coalition government's term in office after the 1999 elections.
The first parliamentary session after the 1999 elections was a test case for Turkish democracy because it set the limits of presence and expression of religious identity in the public sphere. The public sphere is still under the control of state ideology, rather than being an open domain for discussion regarding legitimacy and resources on the basis of mutual respect and understanding. As noted by Professor Nilufer Gole, "The public sphere is institutionalized and imagined as a site for the implementation of a secular and progressive way of life. An authoritarian modernism -- rather than bourgeois, individualist liberalism -- underpins this public sphere. Religious signs and practices have been silenced as the modern public sphere has set itself against the Muslim social imaginary and segregated social organization; modern codes of conduct have entered public spaces ranging from Parliament and educational institutions to the street and public transportation."
While the "unspoken, implicit borders and the stigmatizing, exclusionary power of the secular public sphere" consolidated its power, the Constitutional Court banned the Virtue Party on June 22, 2001 "on charges of being a center of Islamic fundamentalism" and for being a "focal point" for anti-secular activities. Soon after the end of the FP, the Felicity Party (SP) began representing the traditional old ideology. However, divisions of opinion within the party caused a breakdown in the rank and file of the party, ultimately resulting in the establishment of the Justice and Development Party (AKP) under the leadership of Recep Tayyip Erdogan, a former mayor of Istanbul. The AKP won the Nov. 3, 2002 early elections with 34.28 percent of the vote, and claimed a majority in Parliament
The AKP leadership has been very reluctant to take a stand on the state-religion relationship and secularism. Party officials refrain from talking about current problems regarding restrictions on expression of religion in the public sphere to avoid increasing the tension between the secular and the more religiously oriented sectors of society. For instance, Erdogan and other party officials categorically emphasized that overturning the prohibition on wearing headscarves would not be their priority in the office, arguing that this problem can only be solved through a social and political consensus, rather than by causing conflict and tension. Since the establishment of the AKP government in November 2002, the government has focused not on restrictions on religion, but on wider issues, such as Turkey's entry into the European Union, democratization reforms, economic progress, and the recent regional crisis involving Iraq and the Palestinian question. The AKP government not only remained silent with regard to restrictions on Islam in the public sphere, but it has also avoided addressing problems of non-Muslim minorities in Turkey.
Although approximately 98 percent of the population in Turkey is Muslim, Islam is not a monolithic religion in Turkey. Moreover there are several non-Muslim religious groups in Turkey, most of which are concentrated in Istanbul and other large cities. Since census results don't contain any data on the religious affiliation of Turkish citizens, the exact membership figures are not available. Armenian Orthodox Christians, Jews, and Greek Orthodox adherents are recognized by the government as having special legal minority community status under the 1923 Treaty of Lausanne. However, Baha'is, Syrian Orthodox (Syriac) Christians, Protestants, and Bulgarian, Chaldean, Nestorian, Georgian, and Maronite Christians do not have the same status.
In spite of these constitutional provisions, non-Muslim minorities in Turkey have faced property ownership restrictions. On Jan. 3, 2003, the law pertaining to the property of community (non-Muslim minority) foundations was amended, lifting strict restrictions and enabling these foundations to have more freedom in keeping, maintaining, and purchasing new premises. Under the new law passed by Parliament, community foundations will be able to purchase new property for religious, social, cultural, and educational functions, as well as for providing health services by the permission of the Foundations Directorate under more flexible conditions.
One of the long-running issues regarding organizational and educational religious liberty in Turkey for a non-Muslim community is the case of the Halki seminary on the island of Heybeliada in the Sea of Marmara. The seminary has been closed since 1971, when the state nationalized all private institutions of higher learning. The Ecumenical patriarch in Istanbul continues to seek to reopen the Halki seminary to educate religious leaders and to train new clergy to serve the Greek Orthodox community. To meet the training needs of Greek Orthodox clergy, the Faculty of Divinity at the University of Istanbul opened a Department of Christian Theology which remains defunct. It seems that the issues surrounding the seminary will continue for the foreseeable future.
In conclusion, although Turkey has improved its democracy since its establishment, problems regarding state-religion relations still remain to some degree. The state ideology not only permeates public institutions, but it draws the boundaries of the public domain. Certainly Turkish democracy still requires improvement to become more inclusive and accommodating of religions and to find an appropriate balance between religion and secularism in a nation that is almost entirely Muslim. However, freedom of religion should not only cover Muslims but also all faith groups in Turkey, because it is a universal human right.

Challenges to Political Leadership in Combating Islamophobia

Current developments and recent social and cultural transformations under the forces of globalization indicate that the prophecy of traditional secularization thesis seems to have failed to capture the ongoing influence of religion. Proponents of secularization thesis established an unavoidable and casual connection between the beginning of modernity and the decline of traditional forms of religious life. Generally speaking theorists of secularization process argued that religion would lose its influence on social and political life once the society absorbs the values and institutions of modernization. For B. Wilson for example “secularization relates to the diminution in the social significance of religion”. L. Shiner on the other hand, argued that the culmination of secularization would be religionless society.
Contemporary developments in the globe and recent debates in social sciences indicate that such comprehensive claims and predictions of the secularization theory have only limited validity and success, mostly confined to Western Europe which Grace Davie describes it as an exception rather than the rule. Political leaders in the West as well as in the Muslim world seem to have failed to see the importance of religion. After observing the global rise of religion, Peter L. Berger, who was once the proponent of secularization theory, admits “that the assumption that we live in a secularized world is false. The world today, with some exceptions.... is as furiously religious as it ever was, and in some places more so than ever”. Now it is time that political leaders should understand the significance of religion and develop a discourse and rhetoric accordingly. Sociological blindness of political leaders should no longer continue.
Rise of Culturalist Discourse and Rhetoric: Marking Muslims as ‘others’ and Drawing Cultural Boundaries
There has been increasing trend towards a culturalist discourse and rhetoric of conflict in recent decades when it comes to deal with people of different ethnic/national origin and religious background in Europe. Especially recent debates on immigrant and ethnic minorities in general and on Muslims in particular seem to centre on irreconcilable cultural and civilizational differences.
The following quotation supports this observation: ‘Since Turks are different from Germans in culture and mentality, and want to stay different, it is only natural that they seek the proximity of fellows in Germany. That means Turkish quarters, also known as ghettos, are developing in our cities. That could only be prevented by force, not by social security benefits or persuasion...We have no reason to let critics at home and abroad accuse us of racism, when we insist that the German Federal Republic must not become a country of immigration. Anyone who disregards this natural and justified feeling of our fellow citizens is preparing the way for the extreme right...The question of reasonable and humane rotation must be reconsidered.’ These remarks were made in 1982 by the leader of a CDU/CSU parliamentary group. The difference between German and Muslim identity was further emphasized by the CDU chairman in 1983 Annual Conference. He demanded that Germany should protect its cultural identity against Islamic culture. These statements by political leaders undoubtedly agree on one thing that there are two competing identities as implied by the party officials that they are irreconcilable. Turkish ethnic identity marked by Islamic values and its social manifestations in public places seem to disturb these politicians. The strong emphasis on the irreconcilable nature (including religion and culture) of German versus Turkish-Islamic identity is seen one of the most important obstacles of integration into the host society.
When we look at more current political rhetoric and discourses we see a similar trend. Silvio Berlusconi, then the Prime Minister of Italy, stated right after the tragic event of 9/11 that European civilization was superior to the Islamic one and therefore its Christian roots should be promoted and revived. Here there is a clear culturalist approach which puts emphasis on differences and indicates the superiority/inferiority of one particular culture/religion vis-à-vis the other.
Political leaders seem to fail how divisive their discourse might be. Let me give you another striking example for the rise of culturalist rhetoric. Although Turkey, with a dominant Muslim population, started full membership negotiation with the EU, opponents of Turkey’s membership use a strong language referring to religion and culture although Turkey is a strongly secular country. Some years ago, critique of Turkey centered on issues concerning human rights, democratization, transparence and accountability. No one used to mention the dominant religion in Turkey. However, recent political rhetoric focuses on religion and culture. French Prime Minister Jean-Pierre Raffarin’s following statement illustrates this point well. On the full membership of Turkey in the EU, he said: “Do you want the floods of Islamism submerge the river of secularism?".
Dominant Political Discourse on Immigration and Settlement of Ethnic Communities: The German Case
Migration, settlement of ethnic and Muslim communities and their culture are often on the agenda of political leaders in many European countries. Policies and practices towards Muslims and other ethnic communities reflect the imprint of dominant civil cultures. Analysis of discourses on these issues by political leaders and decisions concerning migrants/minorities indicate how nation and national imagery are constructed in the face of immigration and settlement of 'others' who are perceived as posing challenges, if not threats, to the dominant culture. Germany for example, presents a clear case where the dominant political discourse is translated into educational policies.
One can see no contradiction between political discourse of state and practice of education in relation to immigration to Germany and its socio-cultural effects. Contents and goals of curricula have not been modified in accordance to the presence of immigrants in Germany. Terms such as Gastarbeiter (guestworker), ausländische Arbeitnehmer (foreign employees) or Ausländer (foreigners) all denote the alien character of the migrants. The presence of immigrants for up to 35 years has not led to any re-formulation of what should be taught in German schools. Evidently, orientations that support traditional bonds of an ethnically constructed nation prevail in Germany. The official political credo in Germany still is to ignore and deny the status of being an immigration country. These observations indicate that political leadership and discourse in Germany promotes the idea of ethnic, cultural and lingual homogeneity in the German nation.
Challenges to Political Leaders:
Political Leaders Should Understand the Existential Value of Islam for MuslimsNow it is time to put aside old prejudices and recover from Islamophobia. It must be noted here that Muslims can not be understood properly unless one discovers the meaning of religion for Muslim communities. Religion is not simply a cultural heritage or a source of individual/collective identity or merely a set of ritual practices for Muslims. Islam has an existential value for Muslim believers providing a weltanschauung for them in public and private realms. It will be possible to establish working relations and sustainable dialogue with Muslims if only Europeans understand the meaning and significance of religion and its existential importance for Muslims.
Addressing Root Causes Rather than Blaming Muslims
Violence and terror, which have been on the rise in recent years, concern all of us. It is true that religious symbols, discourse and rhetoric are used not only to justify these evil acts, but also used to recruit believers. Social, economic and political problems prevalent in Muslim countries, a sense of victimhood by the West provide a fertile ground for such practices. Poor, oppressed and marginalized people become easy prey for recruitment to terror groups. Authoritarian regimes, lack of democracy and freedom, injustice, poverty, sense of alienation and deprivation, lack of political participation and civil society, sense of being dominated and exploited lead to radicalism, monolithic understanding of religion and in some cases to violence in the name of God. If there is no mechanism expressing injustices and grievances, then people may become vulnerable to unwanted influences and resort to non-democratic methods. In order to prevent radicalization of people it is essential to establish democracy, freedom of thought and expression, justice for all and eliminate poverty, exploration and discrimination
Avoiding Securitization of Muslims and Limitation of Civil Liberties
An important challenge that the political leadership in the West is to avoid securitization of Muslim communities and their members. 9/11 in USA, 7/7 in UK and train bombings put Muslims under the spotlight. Political leaders started to use words such as Islam, Muslims, extremism, radicalism, violence and terrorism in the same and similar context. Such a discourse runs the risk of essentialising Muslim communities and illustrating them as a national security threat, leading to limiting civil liberties. This has already happened to some extent. Political leaders should avoid securitization of Muslims and limitation of civil liberties.
Engagement with National/Transnational Muslim Civil Organizations
Migration leads to the emergence of transnational communities and extremely large social, political and religious networks. This is also the case for Muslim immigrants/citizens in Europe and America. Therefore leaders in the West should not only work with Muslims in their countries but also civil organizations and governmental agencies in the countries of origin.
The Way Forward: Recommendations
Rising influence / revival of religion as search for meaning should be recognized by political leaders and elites. Religion should not be underestimated as a global force and potential actor. ODIHR can facilitate discussions among politicians on the social and political importance of particular religions for their followers.
Existential value/significance of Islam as one of the powerful sources of collective identity should be recognized. There are multiple modernities and Muslim modernity is different than that of western modernity concerning its impact on religion-state-society relations. ODIHR can organize expert meetings to highlight this issue.
Culturalist language/rhetoric/discourse concerning Islam and Muslim should be avoided. ODIHR can help monitor how often politicians employ such a discourse or rhetoric and come up with some guidelines to use a proper language that reflects a balanced view on Islam/Muslims.
Political leaders should engage with Muslims on all levels (communal, civil society, mosques, academic). ODIHR may bring politicians, Muslim civil associations, intellectuals and academics around the same table on a regular basis to facilitate exchanges of view directly.
Empowering/encouraging Muslims (grass root organizations) to engage in local/national/EU level policies. ODIHR can launch a project among Muslims in Europe regarding the importance of political participation. Summer schools for young Muslims can be organized to this effect.
Engaging with the sending countries and mobilizing transnational networks/social capital of Muslims should be encouraged. Muslims in Europe are not totally divorced from the sending contexts. Transnational communities and sense of belongingness are emerging through visits, satellite and internet media outlets and political mobilizations. ODIHR should launch a research project as to the extent of influence of sending contexts.
Securitization of Islam/Muslims should be avoided by political leaders. Once such an approach becomes dominant than civil liberties are likely to be revoked. ODIHR must take strong position against securitization of Islam/Muslims.
Islam should be recognized as a religion to ensure the Muslims also enjoy same the same rights with members of recognized faith communities. ODIHR should launch a research about legal position of Islam in participating states and a campaign to make legal amendments to establish justice and equality for all faith groups.
ODIHR should launch a study of educational materials to see how Islam and Muslims are portrayed that may lead to Islamophobia and encourage political leaders to introduce more inclusive curricula that can reflect the social and cultural diversity.

Yeni buluşma, konuşma ve tartışma yeri: İstanbul

Zaman zaman İstanbul’un küresel bir kent olduğunu, sahip olduğu kültürel birikim ve stratejik konum nedeniyle ciddi bir odak noktası olduğunu yazıyorum. Uzun süre Londra’da yaşadıktan sonra İstanbul’a geldim. Yani önce Londra’yı sonra İstanbul’u keşfettim. Her iki şehrin de kendine has güzellikleri var. Ama İstanbul’un her anlamda özel bir konumu var. Yaptığım için bir gereği olarak her yıl farklı iki-üç ülke ve şehir görme imkanım oluyor. Doğrusunu söylemek gerekirse ne Londra, ne Paris ne de New York bu kadar güzel ve çekici. En son yaklaşık bir ay önce Londra’daydım, ıslak, yağmurlu ve soğuk bir on günlük geziden sonra İstanbul’a geri dönmek çok güzel gelmişti bana. Ama bu Londra’yı sevmiyorum anlamına gelmiyor. Nerdeyse hayatımın on yılını geçirdiğim, sokaklarını adımladığım, kitapçı dükkanlarından büyük keyif aldığım bu kenti de seviyorum. Ama İstanbul bir başka işte.
İstanbul’un başkalığını, yani özel konumunu keşfedenlerin sayısı gittikçe artıyor. Hatırlarsınız üç-dört ay önce bu köşede de bahsedildiği gibi “Avrupa Müslümanları” konferansı İstanbul’da yapılmıştı. Yaklaşık yüz elli misafirin katıldığı bu konferans Avrupalı Müslümanların sorunlarını, taleplerini ve geleceğe yönelik planlarını masaya yatırmıştı. Acaba bu toplantı niçin Paris, Berlin, Viyana veya Londra gibi görkemli kentlerin birinde değil de İstanbul’da yapılmıştı? Benzer şekilde iki hafta önce “Vatandaşlık, Demokrasi ve Güvenlik” başlıklı bir başka uluslar arası toplantıya ev sahipliği yaptı İstanbul. Dünyanın dört bir yanından gelen genç araştırmacı ve bilim adamlarının buluştuğu bu konferans niçin başka yerde değil de İstanbul’da yapılmıştı?
Bu soruların cevabını verebilmek için İstanbul’un tarihsel konumunu, birikimini, bugüne taşıdığı mirası ve Türk/İslam dünyası ve uygarlığı açısından taşıdığı sembolik anlamın bilinmesi gerekir. Hemen belirtmek gerekir ki İstanbul geçmişte de dışa açık, çok katmanlı ve bugünkü gibi küresel bir kentti. Farklı kültür, uygarlık, din ve dil mensuplarının tarih boyunca oluşturduğu katmanlı yapı herkesin dikkatini çekiyor. Bu kente kim gelirse gelsin kendinden bir şeyler buluyor. İşte bu nedenle İstanbul küresel bir kent olarak dikkatleri çekiyor.
Avrupalı Müslümanlar konferansı için hazırlık çalışmaları yapılırken birçok kent ev sahipliği yapmak istedi. Konu, Avrupalı Müslümanlar olduğu için tabiî ki toplantının da Avrupa’daki bir şehirde yapılması öngörülmüştü. Bu toplantının düzenlenmesine katkıda bulunanlardan biri olarak toplantı yerinin mutlaka İstanbul olması gerektiğini söyledik ve ikna ettik. Çünkü farklı ülkelerden davet edilen yüz elliden fazla konuk için İstanbul bir cazibe merkezi idi, katılımcılar ortak uygarlık birikimlerini kolayca görebilecekti, ayrıca bu kentte çok kültürlü ve dinli toplumsal yaşamın kalıntı ve izlerine de tanıklık edebileceklerdi.
Aynı toplantı Paris, Berlin, Viyana veya Londra’da yapılmış olsa benzer bir heyecan uyandırmayacaktı çünkü bu kentlerin İslam geleneği ve tarihi açısından bir birikimi yoktu, katılımcıların çoğunun Müslüman olduğu bir toplantıya ev sahipliği yapacak kültüre donanıma da sahip değildi. Bunun da ötesinde konuklar ile kent arasında duygusal yakınlık kurabilecekleri bir zemin de yok bu şehirler söz konusu olduğunda. Ama İstanbul dünyanın hangi köşesinde olursa olsun Bizans/Osmanlı/Türk/Müslüman mirasına sahip herkes için özel bir anlam taşıyor. İşte bu nedenle yukarıda bahsedilen toplantılar İstanbul’da yapıldı.
Bu köşede Avrupalı Müslümanlar toplantısı ile ilgili yazılar yazmıştım. Bu yazıda da aslında “Vatandaşlık, Demokrasi ve Güvenlik” konulu toplantıya kimler geldi, hangi konular tartışıldı, ne tür sonuçlar çıkarıldı ve gelenlerin İstanbul izlenimleri nasıldı gibi konulara değinecektim ama İstanbul sevdası yazıyı uzatmaya neden oldu. Bu hafta sadece İstanbul’a övgüler yazarak köşeyi doldurmuş oldum. Haftaya “Vatandaşlık, Demokrasi ve Güvenlik” başlıklı konferansı değerlendiren bir yazıyla karşınızda olacağım.

Şiddet öfke ve nefret tohumları eker

Geçen hafta Londra’daki bazı Türk bankaları saldırıya uğradı. Banka binaları ateşe veriledi, yakıldı ve kullanılamaz hale geldi. Londra’da Türk bankalarının niçin ve kim tarafından hedef seçildiğine dair her ne kadar çok açık ve net somut delil olmasa da hepimizin aşağı yukarı bir tahmini var. Bir kere şunu hemen belirtelim Türk toplumunun huzur içinde yaşadığı Londra’da şiddet ve terör kimden gelirse gelsin bunu hoş görmek mümkün değil. Türk bankaların bombalanması aslında İngiltere Türk toplumu içinde huzursuzluk yaratmak ve yıllardır aynı mahalle ve işyerini paylaşan Türkiyeliler arasında ayrışmalara neden olmak gibi haince amaçlara hizmet eder.
Bir kere şunu hemen belirtelim ki bu saldırılar da can kaybının olmayışı tek teselli kaynağı. Eğer can kaybı olsaydı Türk toplumunda bir öfke ve nefret dalgasının yayılması kaçınılmaz olurdu. Banka binaları maddi hasar gördü sadece. Zaten sigortalı oldukları için zararlarını tazmin edeceklerdir. Tabiî ki banka binalarına saldıranlar, üstelik Türk banka şubelerini hedef alanların tek amacı maddi zarar vermek değildi. Aynı zamanda dikkatleri üzerlerine çekmekti. Doğrusu kısmen de olsa dikkatleri üzerlerine çektiler. Ama sadece dikkatleri değil nefret ve öfkeleri de üzerlerine çektiler.
Londra’da Türk bankalarına yönelik saldırılar toplumun her kesimini rahatsız etti. Ama terör beklendiği kadar korku ve endişe yaratmadı. Çünkü toplumun büyük kesimi bu olaylarının amacının dikkat çekmek olduğunu biliyordu. Şiddet şimdiye kadar hiçbir sorunu çözemedi. Bundan sonra da çözemez çünkü insan doğası ve toplumsal bütünlük anlayışına taban tabana zıt. Bu nedenle de varsayılan bir sorunu çözemez. Çözüm ancak farklı tarafların iletişimi, benzer bir dili ve birlikte ortak bir yaşam kurma isteklerini göstermeleri ile mümkündür. Zaten şiddet ve terör uygulayanların ne meşruiyeti kabul edilir ne de bu tür davranışları sergileyenlere karşı bir güven beslenir.
Dünyayı sarmalına alan terör ve şiddet artık bölgesel ve ulusal sınırları aşarak küresel bir boyut kazandı. Şiddet sarmalı artık öyle bir boyuta geldi ki nerdeyse her gün okuduğumuz, seyrettiğimiz ve duyduğumuz şiddet ve terör normal olaylarmış gibi algılanmaya başlandı. Yani artan ve yaygınlaşan saldırganlık olaylarını toplum kanıksama başlama noktasına geldi ki bu son derece tehlikeli bir durumdur. Bu durumu şiddetin normalleştirilmesi olarak ta tanımlayabiliriz.
Çeşitli ideoloji, inanış ve düşünce biçimlerinin kaynaklık ettiği şiddet artık transnasyonal bir tehdit. Sınır tanımaz ve ulus aşırı özelliği ile terör, yirmi birinci yüzyılda demokrasinin ve sosyal barışın en tehlikeli düşmanı olacağa benziyor. Özellikle son yıllarda dünyanın sıcak ve istikrarsız bölgelerinde ani artış gösteren terör olayları bazı devletlerin de desteğiyle ciddi bir ekonomik, teknolojik ve lojistik güç kazandı. Teröre karşı uluslararası işbirliğinin zayıflama eğilimi gösterdiği dönemlerde şiddet daha da tehlikeli boyutlara ulaştı.
Demokrasinin kurumsallaşmasını gözlemlerken, bir taraftan da paradoksal olarak şiddet ve terörün de küresel bir tehdit boyutu kazandığına tanık olduk. Belki de bu demokrasinin en zayıf noktasıydı. Özgürlükleri genişletmek ve baskıyı azaltmak gibi demokratik düşünce biçimi teröre yol açacak oluşumları sindirmeyi belki de özgürlüğe baskı olarak gördüğü bu paradoksal sorun ortaya çıktı. Artık şiddet ve terör olayları internet, elektronik posta ve küreselleşme kavramlarında olduğu gibi günlük yaşamda sıkça zikrettiğimiz bir fenomene dönüştü. Özellikle son zamanlarda ülkemizin çeşitli bölgelerinde çocukları bile acımasızca kullanarak teşvik edilen ve kışkırtılan şiddet ve saldırı olayları yıkıcılığın toplumsal boyutlarını gösteren trajik olaylar arasında yer alıyor. Sokaklara dökülen çocuklarımızın ve gençlerimizin gelecekleri çalınıyor. Genç yaşta şiddete bulaştırılan çocukların yetişkinlik döneminde normal bir hayat sürmeleri imkansız denecek kadar zordur. Saldırganlık gençlerimizin ruhuna işleyecek ve iler yaşlarında da onları bırakmayan bir kabusa ve travmaya dönüşecektir.
Şiddet İngiltere’deki Türk toplumuna kadar ulaştı. İngiltere’deki Türk toplumunun bu konuda dikkatli ve hassas olması, provokasyonlara alet olmaması ve sosyal barışı bozacak eylemlere karışmaması gerekir. Unutulmamalıdır ki, İngiltere’deki Türk toplumu kendi içinde zengin bir çeşitlilik barındırsa da aynı topraklardan (Türkiye ve KKTC) ve tarihsel derinliği olan ortak bir kültür ve uygarlıktan geliyor. Bu kadar geniş bir paylaşımı olan toplulukların, kendi aralarında husumet doğurabilecek şiddet ve terör eylemlerine prim vermemesi gerekir.
İngiltere Türkleri bütün siyasi ve sivil hak ve güçlerini kullanarak terör ve şiddetin her türlüsünü lanetlemelidir.

Türkiye’nin Yeni Tanıtım Stratejilerine İhtiyacı Var

Türkiye’nin zengin bir birikimi var ama son zamanlarda daha iyi anlaşılıyor ki biz bunu yeterince tanıtamıyoruz. Tanıtmış olsak ülkemiz, kültürümüz ve insanımız hakkında kadar yanlış fikirler ve önyargılar olmazdı. Demek ki bu konuda fazla kafa yormadığımız gibi üzerimize düşen görevleri yapmayı ihmal etmişiz. Türkiye’nin kapsamlı bir tanıtım stratejisi ve kampanyasına ihtiyacı var. Bu kampanyada resmi kurumlar kadar Avrupa’daki Türk sivil kurumlar ve topluluklarına da etkin olarak yer alması gerekiyor. Kısa, orta ve uzun vadede bu konuda yapılabilecek rasyonel faaliyetlerin bir kısmını şöyle sıralayabiliriz.
Türkiye’yi tanıtmaya yönelik etkinliklerin planlanması ve yürütülmesinden önce geniş çaplı bir imaj araştırması yaptırılmalıdır. Türkiye tarihi, kültürü, sanatı ve coğrafyası ile nasıl algılanıyor, Avrupalıların gözünde nasıl bir modern Türkiye imajı var, imajlar olumlu mu olumsuz mu, bu imajların kaynakları nelerdir, hangi kaynaklardan besleniyor, Avrupa’da yaşayan Türklerin bu imajların oluşumuna katkısı nedir gibi soruların cevabını almadan tanıtım planı yapmak ve uygulamaya koymak prematüre olacaktır. Bu nedenle farklı toplum kesitlerini kapsayan çok kapsamlı bir imaj ve algı araştırması yapılması kaçınılmaz görünmektedir.
Avrupa ve diğer ülkelerde markalaşma faaliyetleri sürdürülmelidir. Türkiye sanatı, kültürü, bilim ve uygarlık birikimleri, mutfağı, coğrafyası ve fiziki özellikleri, insani sıcaklığı ile güven duyulan bir markaya dönüştürülmelidir.Başkentler başta olmak üzere büyük kentlerde Türk Kültür Merkezleri/Enstitüleri kurulmalıdır. British Council ve Goethe Enstitüsü gibi kuruluşlara benzer bir Türk Enstitüsü dil, kültür, sanat ve uygarlık birikimlerinin kurumsal bir çatı altında tanıtılmasını sağlayacaktır.
Sadece müşavirlik veya ataşelik düzeyinde benzer bir tanıtım yapılamıyor. Kurumsal çatı olunca hem kaynakların sunulması hem de eğitim, seminer ve konferansları yapılması mümkün olacaktır. Türkiye’de bunun son örneklerinden biri İspanyol hükümetinin aştığı Cervantes Enstitüsü olmuş ve İstanbul’da binlerce insan İspanyolca kursu almaya başlamış, İspanyol dans ve müziğine merak salmıştır. Avrupa ve diğer ülkelerde kurulacak Türk Kültür Enstitüleri aynı zamanda en ciddi ve güvenilir bilgi merkezleri işlevini de yürütecektir.
Avrupa kültüründe moda ve tekstilin önemli bir yeri var. Türk moda ve tekstil ürünleri markalaşma sürecine ciddi katkı yapacak zenginlik ve birikime sahiptir. Bu birikimin Avrupa moda merkezleri kanalıyla sunulması etkileyici olacaktır.
Tanınmış medya mensuplarının Türkiye’ye davet edilerek sanat, kültür ve uygarlık birikimlerinin yerinde görülmesini sağlamak etkili olacaktır. Gazeteler geniş gezi ekleri veriyor, TV'ler prime time’da gezi programları yayınlıyor. Türkiye buralarda görünür değil. Seyahat yazarları ve gezi programı yapımcıları TÜRSAB veya Avrupa’daki Türk kuruluşlar tarafından Türkiye’ye davet edilmelidir.
Avrupa’daki büyük ve etkin üniversitelerde Türkiye Araştırmaları Kürsüsü kurulmalıdır. Uzun vadeli bir yatırım olan bu girişimlerin çok ciddi katkılar sağladığı görülmektedir. Türkiye ancak kendi birikimlerini etkin bir dille anlatabilirse daha olumlu bir imaj inşa edebilir. Bu amaçla seçkin üniversitelerde kurulacak Türkiye Araştırmaları Kürsüleri Türkiye’yi odağa taşıyan yayın, danışmanlık, konferans, lisans ve doktora araştırmalarına zemin hazırlayacaktır.
Geniş katılımlı öğrenci değişimi, Türkiye’de gençlik kamplarına öğrenci daveti, gönüllü aileler yanında ağırlanması gibi etkinlikler ile yaygın, sürekli ve kuşaklararası sürecek etkilerin bırakılması sağlanabilir.
Avrupa’da bütün yazılı medya organlarında geniş yeme-içme kültürü ekleri verilmekte, TV'lerde ise prime-time kuşağında yemek programları yapılmaktadır. Yemek tarifi kitaplarının bazıları 1 milyondan fazla satmaktadır. Bu ek ve programlarda Türk yemekleri ile bilgi ve sunumlara rastlanmıyor. O nedenle bu konuda temayüz etmiş yazar ve programcıların Türk yemek kültürü ile tanışması sağlanmalıdır. Türk yemek kültürünün medyada yer alması her türlü ilandan daha derin bir etki yaratacaktır. Avrupa’da dışarıda yemek yeme kültürü yaygın olduğu için insanların Türk lokantalarına daha sık gitmeleri, Türk mutfak ürünleri ile daha yakından tanışmaları ve dolayısıyla Türkiye markasının bilinçlerine yerleşmesi sağlanacaktır.
Türkiye’nin uygarlıklar birikimi arasında “dini/manevi” zenginlikler büyük bir yer tutmaktadır. Özellikle dini turizm açısından zengin bir birikim söz konusudur. Hıristiyanlar dünyanın en kalabalık dini grubunu oluşturuyor. Anadolu’da bu dine ait birçok kalıntı bulunuyor. Bunların sistematik bir şekilde batıda tanıtılması Türkiye’yi bu açıdan da cazibe merkezi haline getirecektir. Bu anlamda dini turizm aktif bir şekilde desteklenmelidir.
Avrupa’daki Türkler hem sayısal hem coğrafi dağılım hem de gittikçe gelişen eğitim ve iktisadi birikimleri ile potansiyel bir sosyal sermaye ve sosyal ağ oluşturmaktadır. Bu sosyal sermaye ve ağ şimdiye kadar kullanılmamış ve mobilize edilmemiştir. Türkiye’ye hala sıkı bir gönül bağı bulunan Avrupa Türklerinin de tanıtım ve markalaşma süreçlerine dahil edilmesi yararlı sonuçlar doğuracaktır.

İngiltere’deki yeni açılımlarımız: Londra’dan sonra Oxford

Size bu köşede daha önce bir müjde vermiş, London School of Economics bünyesinde Modern Türkiye Araştırmaları Kürsüsü’nün kurulduğunu söylemiştim. Böyle bir kürsünün Türk kültürü ve uygarlık birikimlerinin Avrupa’ya duyurulması açısından önemli bir fırsat yarattığını ve aynı zamanda İngiltere Türk toplumu hakkında bilimsel çalışmalar da yapabileceğini belirtmiştim. Kürsüye kimin atanacağı bu noktada oldukça önemli çünkü bu kürsü bir anlamda Türkiye’nin geniş kapsamlı halkla ilişkilerini üstelenecek. Siyaset, bilim, medya ve genel kamuoyunda Türkiye ile ilgili doğru ve güvenilir bilgilerin üretilmesine ve paylaşılmasına katkıda bulunacak bu girişimin büyük bir stratejik önemi var.
Bu girişimin hemen ardından benzer bir yeni girişimin Oxford Üniversitesi bünyesinde yapıldığını siz değerli okurlarımızla paylaşmak isterim. İlk görüşmeleri tamamlanan bu girişimin amacı da Türkiye’nin sahip olduğu kültür ve uygarlık birikimlerinin doğru ve güvenilir kaynaklardan aktarılmasını amaçlıyor. Avrupa’nın gözü AB müzakerelerinden dolayı uzun zamandır Türkiye’nin üzerinde. Yani Türkiye yakından izlenen ancak hakkında önyargılar bulunan bir ülke. Bu önyargıları kısmen de olsa ortadan kaldırmanın yolu Avrupa’nın saygın eğitim ve araştırma merkezlerinde doğru bilgi üreten kürsüler açmak veya oraya yetkin bilim adamlarını yerleştirmek. İşte bu stratejinin bir parçası olarak Oxford Üniversitesi bünyesindeki çok bilinen bir araştırma merkezine Türkiye bilim insanı gönderecek. Bu bilim insanları sayesinde artık Türkiye ve ülkemizin birikimleri hakkında ikinci ve üçüncü el kaynaklardan değil doğrudan konunun uzmanı Türk bilim insanlarından bilgiler alınacak. Türkiye veya Avrupalı Türkler hakkında yanlış veya kasıtlı yayınlar olduğunda bu bilim adamları işin doğrusunu anlatacak.
Bu noktada bazı okurlarımız, Türk bilim adamları bunu neden Türkiye’den yapmıyor diye sorabilir. Doğrusunu söylemek gerekirse bunu yapmaya çalışan bilim adamlarımız, düşünürlerimiz ve medya mensuplarımız var. Ancak hem sayıları yetersiz hem de Türkiye’den ulaşabilecekleri ve seslerini duyurabilecekleri kesimlerden uzaktalar. Şimdi düşünün Ankara veya İstanbul’dan mı sesinizi duyurmak daha kolay yoksa Londra Üniversitesi ve Oxford Üniversitesi gibi dünyanın en saygın yerlerinden mi daha kolay. Unutmayalım ki Londra ve Oxford dünyanın uğrak yerleri arasında. Bu merkezlere dünyanın hemen hemen her ülkesinden etkin politikacılar, düşünürler ve bilim insanları geliyor. Yani Türkiye’yi tanıtmak için yüzlerce ülkeye gitmek yerine ayağınıza kadar gelen bu insanlara kendi birikimlerinizi aktarma fırsatı buluyorsunuz.
Türkiye, bilim ve araştırma merkezlerinin medya, siyaset ve kamuoyu üstündeki etkinliğini bildiği için aslında uzun yıllardır yukarıdaki girişimlerin benzerlerini sürdürüyordu. Öyle görünüyor ki son zamanlarda bu girişimleri daha etkin kurumlar aracılığı ile de sürdürmeye kararlı. Örneğin yine Londra Üniversitesi’ne bağlı benim de yüksek lisans eğitimi aldığım School of Oriental and African Studies adlı okulda Türkiye Araştırmaları Bölümü’ne Türkiye finansal destek veriyor. Bu bölümdeki Türkçe hocalarından biri Türkiye’den geliyor ve maaşını da Türkiye ödüyor.
Benzer şekilde Cambridge Üniversitesi bünyesinde Türkiye’den gelen bir bilim insanının maaşı da Türkiye’nin sağladığı fonlardan ödeniyor. Cambridge’deki girişime The Atatürk Fellowship deniliyor ve Türkiye tarafından desteklendiği belirtiliyor. Bu yıl Atatürk Fellow’u (Araştırmacısı) kim bilmiyorum ama umut ederim yukarıda behsedilen stratejik açılıma katkıda bulunacak faaliyetler yapıyordur. İngiltere Türk toplumu olarak bu noktada üzerimize düşen görevlerden biri de Türkiye’nin milyonlarca sterlin destek sağladığı bu projeleri sivil bir güç olarak denetlemek olmalıdır. Burada bilim insanlarının denetlenmesinden değil yapılan etkinliklerin amacına ulaşıp ulaşmadığının gözlemlenmesi, gerektiğinde desteklenmesi ve ortak projelerin hayata geçirilmesi anlamında bir yakınlaşma ve iletişim kurulmasından bahsediyorum.
Türkiye’nin kültür ve uygarlık değerlerini dünyaya tanıtma çabasına yönelik benzer girişimleri, ABD ve diğer Avrupa ülkelerinde de var. Avrupa’daki Türkler olarak bizim bu girişimlere her yönüyle destek vermemiz gerekiyor. Bu girişimlerin bir kısmı büyükelçiliklerimizin aracılığı ve desteği ile yürüyor. İngiltere’deki Türkler olarak Londra, Oxford ve Cambridge Üniversitelerinin dışındaki yerlerde de bu tür girişimlerin başlatılmasına yönelik projeler geliştirilmesi için büyükelçilik yetkilileri ile görüşmeler yapmanın gerektiğine inanıyorum. Artık İngiltere Türkleri de, bir üniversite bünyesinde Türk kültür ve uygarlık birikimini anlatcak, İngiltere ve Avrupa Türklerinin sorunlarının araştırılmasına katkıda bulunabilecek bilim insanlarını ve araştırma merkezlerini sponsor edebilecek birikime sahip. Yapılacak iş bunun projelendirilmesi ve hayata geçirilmesi. Büyükelçilik yetkililerinin bu konudaki birikimlerini Türk toplumu ile paylaşacağından ve her türlü katkıyı sağlayacağından kuşkum yok. Yeter ki ilk adımı İngiltere Türkleri olarak biz atalım.

Tabloid medya, panik ve yabancı düşmanlığını nasıl körüklüyor?

Şu İngilizlere şaşmamak elde değil doğrusu. Çoğunuz işyerinde, okulda veya daha farklı ortamlarda İngilizlerle karşılaşıyor ve belki de aşağıda sizinle paylaşacağım gözlemlere katılıyorsunuz. Biliyorsunuz İngiltere’de iki türlü gazete çıkar. Bunlardan bir kısmı The Independent, The Guardian ve The Times gibi gazetelerdir. Bir diğer kısım ise The Sun, The Daily Mirror ve The News of the World gibi tabloid gazetelerdir. Aralarındaki en önemli fark “ciddiyet” ve “sükunet” farkıdır.
Bahsedilen birinci tür gazetelerde ulusal ve uluslar arası gelişmelerle ilgili kapsamlı haberler, analizler ve yorumlar yer alır. Uzmanların görüşlerine yer verilir. Türkiye’de olduğu gibi her köşe yazarı hem her gün yazmaz, hem de her konuda yazmaz. Yazarlar her yazıları için iki-üç günlük hazırlık yapar. Okur, araştırır, görüşmeler yapar ve en önemlisi düşünür. Sonra da yazısını kaleme alır. Kuşkusuz her yazar kendi bakış açısını, ideolojik eğilimlerini ve tercihleri yazısına yansıtır. Ama bu, yazıların derinliğini ve ciddiyetini sulandırmaz. Ciddi gazetelerin her birinin ortalama satışları üç yüz bin ila beş yüz bin arasında değişir. Bazı gazetelerin Pazar günü versiyonları ise bir milyon satar. Aslında İngiliz toplumunun dışardan görünen gelişmişlik ve eğitim düzeyine bakılırsa ciddi gazetelerin satış rakamlarının düşük olduğu söylenebilir.
İkinci tür olan tabloid gazetelerde ise sürekli panik havası yaratan, sanki başımıza her an bir bela gelecekmiş gibi uyarı, korkutma ve düşmanlık yaratıcı türden haberler vardır. Kuşkusuz bu gazetelerin en önemli malzemeleri arasında sansasyonel haberler, dedikodular, kraliyet ailesinin çarpık ilişkileri, giyim kuşamları, sanat dünyasındaki çalkantılar, kim kiminle türü magazin haberleri yer alır. Tabloid gazeteleri İngiltere’de satış rekorları kırar. Sadece The Sun gazetesi günde dört milyondan fazla satar. Diğer tabloidlerin tirajları da bir hayli yüksektir. Yani İngiltere’de genel halk kitlelerine ulaşan, onların dünyaya ve olaylara bakışını etkileyen basılı yayın organları, ciddi gazetelerden çok tabloid gazetelerdir.
Bu kaygı verici bir durumdur. Çünkü tabloid gazeteler sürekli sansasyonel, magazinel ve sıradan haberler yapmakla beraber zaman zaman çok ciddi konuları da de çarpıtarak haberleştirmekte ve hatta manşetlere çekerek panik havası yaratmaktadır. Örneğin İngiltere’deki terör paniği ile haberlerde bunu açıkça gözlemledik. Tabloid gazeteler bu ülkede yaşayan Müslümanları hedef gösteren ve toplumsal güveni sarsma potansiyeli taşıyan haberler yaptı. Bu gazeteleri okuyanlar yıllardır barış ve huzur içinde yaşadıkları, aynı sokağın havasını teneffüs ettikleri ve karşılaştıklarında selamlaştıkları Müslüman komşularından kuşku duymaya başladıysa buna şaşırmamak lazım. Çünkü tabloid gazeteler sürekli panik ve kuşku yaratıcı yayınlar yaptı.
Tabloid gazetelerin en çok dile doladığı bir başka ciddi konu “göç” ve “göçmenler” konusu. Bu gazeteler periyodik olarak, İngiltere göçmenlerin ve sığınmacıların istilasına uğruyor izlenimi uyandıran haberler yayınlıyor. Birinci sayfadan verilen bu haberlere bakıldığında, sanki göçmenler İngiltere’yi işgal etmiş, bütün meslek dallarında işleri İngilizlerin ellerinden almış, sosyal konutlara yerleşmiş ve sosyal yardımlardan yararlanarak yan gelip yatıyor ve keyif çıkarıyor izlenimi kolayca edinilebilir. Kuşkusuz gelişmiş ülkelere doğru bir iş göçü vardır. Bunu da doğal karşılamak gerekir. Özellikle AB üyesi ülkeler açısından zaten böyle bir sorunun olmaması lazım çünkü kuruluşundan itibaren AB ortak bir pazar yaratmaya çalışıyor ve bu market rekabete açık olmak zorunda.
Tabloid gazetelere yansıyan haberlere ve resmi istatistiklere bakıldığında aslında gazetelerin sadece ve sadece panik havası yarattığı, ülkeye gelen göçmenleri hedef gösterdiği, ırkçılığın yükselmesine doğrudan veya dolaylı katkıda bulunduğunu söylemek mümkün. Bilindiği gibi 2005 yılında on yeni ülke AB üyesi oldu. Bunlardan sekiz tanesi eski komünist bloğuna mensuptu. Herkes üyelik başlar başlamaz büyük kitlelerin İngiltere, Almanya ve Fransa gibi ülkelere göç edeceğini sanıyordu. Bu korkuların yerinde olmadığı görüldü. Ancak göçmenlerin işgücü pazarına girmesi rekabet açısından bazı kaygılara neden oldu. Fakat bu göçler yüzünden işsizlik oranları artmadı. Yani korkulan olmadı. Buna rağmen İngiltere’deki tabloid gazeteler hala aynı tür haberler veriyor. Halbuki, göçmenler olmasa bu ülkede nüfus artışı eksiye gidecek, yaşlı ve emeklilerin bakımı için gereken fonlar bile zor bulunacak şayet genç bir iş gücü pazara girmese. Tabiî ki sokaktaki İngiliz bunu anlayacak durumda değil. “Yabancılar gelecek ben de işimde olacağım” korkusu yaşıyor. Bunun doğal sonucu olarak ta göçmenlere karşı ırkçı, ayrımcı ve önyargılı tutumları daha kolay benimsiyor.

Modernite-din ilişkisini doğru okumak

Kitle iletişim teknolojilerinin gelişmesi açısından 1990’lı yıllar bir dönüm noktası oldu. İletişim alanında kaydedilen gelişmeler sonucu toplumun her kesimi için yeni fırsatlar ve imkanlar ortaya çıktı. 1980’lerden başlayarak kendini daha belirgin bir şekilde gösteren internet uygulamaları ve ağı (world wide web), 1990 başlarında henüz gelişmemiş ve etkinlik kazanmamıştı. İnternet bağlantılarının yavaş oluşu, bilgisayarların işlem hacminin ve kapasitesinin düşük oluşu gibi faktörlerden dolayı yeni teknolojilerin kullanımı genellikle bu işe ilgi duyan meraklılarla ve profesyonellerle sınırlıydı. Ancak 1993 yılında hypertext’in bilgisayar teknolojilerinde kullanımı ile birlikte ağ gelişimi birden hız kazandı. Son yıllarda yeni programların ve teknolojik donanımların mevcudiyeti geniş imkanlar ve fırsatlar sunan küresel sanal dünyanın inşası, büyümesi ve genişlemesini kaçınılmaz kıldı.
Kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması sosyal, kültürel ve siyasal alanlarda olduğu kadar din alanında da bir dizi yeni açılımlar ve değişimlere zemin hazırladı. Kitle iletişim araçları ve küreselleşme dalgası sınırları büyük oranda ortadan kaldırdı ve dünyayı küçülttü. Küreselleşme sürecinde teknoloji, sermaye, kültür, mal ve insan akışkanlığı kadar bilgi akışkanlığının da yaşandığı gözlendi. Evrensellik iddiası ve en eski transnasyonal hareket olma özellikleri itibariyle dinler de, dini bilgi ve mesajlarını kitle iletişim araçlarını ve medyaları kullanarak bir taraftan kendi taraftarlarına daha etkin bir şekilde ulaştırmaya, diğer yandan da sahiplendikleri evrensel mesajı diğer insanlara iletmeye başladı.
İnternetin keşfi ve yaygınlaşması dini iletişim açısından bir dönüm noktası olmuştur çünkü bu gelişme dini değerlerin yükseldiği bir döneme denk düşmüştür. Dini değerler modern dünyada tekrar keşfedilmeye başlanmış ve toplumsal hayatın önemli aktörlerinden biri olmuştur. Modernleşme süreci ile sekülerleşme arasında pozitif bir korelasyon kuran toplum bilimciler, 1960 ve 1970’li yıllara kadar modernleşmeyle birlikte dinin toplumsal hayattan silineceği iddiasını tekrarlıyordu. Batı Avrupa örneğinden hareket eden yani Avrupa’daki kilise üyelikleri ve cemaat sayısındaki belirgin düşüşü modernizmin ve akılcılığın bir sonucu olarak yorumlayan toplum bilimciler, benzer bir sürecin dünyanın diğer bölgelerinde de yaşanacağını iddia ediyordu. Ancak toplumsal olaylar ve dönüşümler bu beklentilerin yani, modernleştikçe dinin sosyal hayattaki etkisini yitireceği, modern değerlerin, dini bütünüyle toplumsal hayatın dışına iteceği ve artık dinin toplum için bir anlam ifade etmeyecek bir pozisyona gerileyeceği beklentilerinin gerçekleşmediğini gösterdi.
Modernleşme sürecinin dinin toplumsal hayattaki rolünü aşamalı bir şekilde azaltacağına ilişkin kuram, Batı Avrupa’daki tarihsel deneyimi ve bugün ortaya çıkan sonuçları temel veri olarak alıyor. Grace Davie ve Peter Berger gibi bazı bilim insanları Batı Avrupa’nın bu konuda bir “istisna” olduğunu ve buradaki bulguların genellenemeyeceğini söylüyor. Hatta Batı Avrupa’da bile dinin bütün yönleri ile ortadan kaybolduğunu iddia etmek yani modernleşmenin toplum hayatından dini silip attığını söylemek mümkün değil.
Din, Avrupa’da da bir hafıza zinciri olarak sürekli var olmuştur ancak zaman zaman bazı sosyal ve siyasal etkenler nedeniyle bu hafıza zincirinin halkalarında sadece kopukluklar olmuştur. Hafıza zincirindeki bir halkanın kopmuş olması dinin ortadan kalktığı anlamına gelmez. Toplumun kolektif bilincine yerleşen ve dokusunu etkiyen din hafıza zinciri olarak varlığını sürdürür ve zaman zaman halkalarda kopuşlar olsa da kendini tekrar yenileyebilir. Batı Avrupa’da kurumsal dinden belirgin oranda uzaklaşma ve soğuma olduğu gözlemi doğru olmakla birlikte yeni dindarlık biçimlerinin inşa edildiğini söylemek de mümkündür. Sosyologlar buna, bir kiliseye üye veya ait olmadan inanma yani kurumsal dinin dışında bir inanç ve inanma biçimi adını veriyor.
Aslına bakılırsa dünyanın dört bir yanındaki din merkezli hareketlenmeler, son yıllarda toplumların siyasal ve toplumsal dokularını derinden etkileyebilecek değişimlere zemin hazırlıyor. İstisna olarak değerlendirilen Batı Avrupa’nın tersine, ABD , İslam dünyası, Latin Amerika ve Hint alt kıtası) söz konusu olduğunda dini canlılık ve hareketlilik anlamında farklı bir manzara karşımıza çıkmaktadır.
Örneğin ABD’de din, gücü artan, gittikçe daha fazla etkinlik ve çeşitlilik kazanan bir olgu olarak karşımıza çıkıyor. Amerikalıların yüzde 94'ü Allah’ın veya evrensel bir ruhun varlığına inanıyor, yüzde 80'ninden fazlası da Allah'ı dua ile ulaşılması mümkün bir varlık olarak tanımlıyor Amerikan halkının yüzde 70'i Allah'a mutlak anlamda güvendiklerini ifade ederken, yüzde 75'i Allah'ın mucizeler yaratabileceğini belirtiyor.
ABD dışında dünyanın yukarıda sayılan bölgelerinde de din ve Tanrı inancının çok sayıda insan için daha da önem kazandığı, dini metin, söylem ve referansların daha sık kullanılmaya başlandığı görülüyor ve aktif bir dini hayatın yaşandığı gözleniyor. Yani çok sayıda insan din ve maneviyat ile yeniden ilişki kuruyor. Bu ilişkiler bilgi ve gelenekten yoksun olarak kurulduğunda, özellikle sosyal refahın olmadığı, kaynakların adil paylaşılmadığı ve özgürlüklerin kısıtlandığı toplumlarda patalojik travmaların yaşandığı gözleniyor. Şiddet ve çatışma şeklinde kendini gösteren bu eğilimlerin ortaya çıkmaması için içinde yaşadığımı “bilgi ve iletişim çağının” imkanlarından yararlanmak ve bireylerin anlam arayışına bilgi ve eğitim temelli cevaplar verilmelidir.

Sadece Londra Değil Hepimiz Yaralandık!

On yıl Londra’da yaşadıktan sonra İstanbul’a döndüm ama son saldılar bir kez daha gösterdi ki hala bu kent ile duygusal bağlarım kopmamış. Londra’da geçirdiğim günler hala tazeliğini koruyor. Öğrencilik yıllarımızda bir gurup Türk arkadaşla bombaların patladığı metro istasyonlarını hemen hemen her gün kullanıyorduk. Özellikle Kings Cross ve Russel Square sıklıkla uğradığımız istasyonlardı. Bunun da ötesinde havaya uçurulan otobüs her gün yüksek lisans yaptığım School of Oriental and African Studies’in yanından geçiyordu. Ben de diğer birçok insan gibi bu otobüse sık sık binerdim.
Londra’daki saldırı haberlerini duyunca İstanbul’da yaşamama rağmen saldırıya uğradığımı düşündüm. Saldırı sırasında ve sonrasında Londra’dakilerin neler yaşadıkları ve hissettikleri bize yabancı değil. Kasım 2003’te İstanbul da teröristlerin hedefi olmuştu. Bu saldılar da çok sayıda Türk vatandaş hayatını kaybetmiş ve yaralanmıştı. Saldırılarda İngiltere’nin İstanbul Başkonsolosu da ne yazık ki bize veda etmişti. İstanbul saldırı günlerinde tam bir kaos yaşamıştı. Sevdiklerimize ulaşmak, seslerini duymak ve hayatta olduklarını öğrenmek için hepimiz telefonlara sarılmıştık. Terör ve şiddet hiçbir sorunu çözmeden geride ölü, yaralı ve sevdiklerini kaybeden yığınla insan bırakmıştı İstanbul’da.
İşte Londra’da benzeri bir cehennemi yaşadı. Bu saldırılar bir kez daha gösterdi ki çarpık zihniyetli bazıları dini, saldırganlık dürtülerinin meşrulaştırma aracı olarak kullanabiliyor. Aslında New York, İstanbul ve Madrid’den sonra Londra’da patlayan bombalar sadece sokaktaki insanları vurmadı. Bu saldırı bütün insanlık değerlerini ve bu arada İslamiyeti vurdu. İngiltere’de üç yüz bini Türk olmak üzere bir buçuk milyon müslümanı da derinden yaraladı ve töhmet arlında bıraktı.
Ne yazık ki, günümüzde dini kavram ve sembolleri kullanarak şiddet eylemlerine başvurulduğunu kaygıyla izliyoruz. Özellikle 11 Eylül saldırılarından sonra İslam ile şiddet ve terör ilintisi sıkça kurulmaya başlanmıştır. Ne yazık ki dünyayı sarsan bu olayları gerçekleştirenlerin İslam inancına mensup olması bütün Müslümanları töhmet altında bırakmıştır. Dini sembol ve kavramların şiddet ve terör olaylarını meşrulaştırma aracı olarak kullanılması sağlıksız bir dini bilgilenme ve çarpık bir din yorumunun sonucu olup müminlerin kınadığı bir dindarlık algısı türüdür. Bu nedenle İslam dünyasının büyük bir çoğunluğunun kınadığı ve onaylamadığı şiddet olaylarını bütün Müslümanlara mal etmek hem büyük bir haksızlık hem de ciddi bir sosyolojik hatadır.
Çarpık, fanatik ve kutsalı kendi amaçları doğrultusunda yorumlayan aşırı görüşlü ve kesin inançlılara ne yazık ki İslam, Hıristiyan, Hindu, Şinto, Sih ve Budist dinlerine mensup olanlar arasında da rastlanıyor. Dinin şiddet ve terörü meşrulaştıran bir kaynak olmaktan çıkarılması sağlıklı ve doğru bilgilerin üretilmesine, çoğulcu ve katılımcı yorumların yaygınlaştırılmasına ve kuşkusuz bunlara ilaveten terör ve şiddetin daha kolay taraftar bulabileceği siyasal, toplumsal ve ekonomik sorunların ve çatışmaların çözümlenmesine bağlıdır. İnsan onuruna yakışan refah, eşitlik ve özgürlüklerin temel ölçüt olduğu bireysel ve toplumsal yaşam standardı sunan bir ortam sağlanmadığı sürece dini sembol ve kavramların patolojik olarak yorumlanmasına engel olmak zor görünüyor. Bu nedenle din adına şiddet ve terör eylemlerinin yeşerme ortamı bulamadığı Türkiye deneyimi ve birikiminin önemli olduğunu belirtmekte yarar var.
Türkiye’de yeşeren ve kök salan din anlayışı ılımlı, kuşatıcı ve diyaloga açık özellikleri ile büyün dünyada saygınlık uyandırmaktadır. Türkiye’de rastlanan az sayıdaki dini güdülü şiddet olayları harici kaynaklıdır ve zaten Türk toplumu tarafından da şiddetle kınanmaktadır.
Dinin sağlıksız yorumları sonucunda din kisvesi altında toplumsal barışı bozan ve çatışmalara neden olan eylemler yapılmaktadır. Bunun en son örneği İngiltere’de yaşandı. Londra’da bir avuç saldırganın gerçekleştirdiği acımasız saldırılar sadece sivilleri vurmadı. Bu saldırılar İslamı da vurdu ve bir milyardan fazla müslümanı töhmet altında bıraktı. İslamofobiyi tekrar hortlattı. Her ne kadar İngiltere Başbakanı “Terörizmi İslam adına yaptıklarını söylüyorlar, ama gerçek müslümanlar bunu en az bizim kadar lanetliyor” şeklinde doğru ve duyarlı bir açıklama yapmış olsa da İngiltere’deki bir buçuk milyon müslümanı sokakta, iş yerinde, çarşıda, pazarda ve okullarda zor günler bekliyor. Bir yandan bu zor günleri sabırla göğüslemek, bir yandan da hem Türkler hem de Müslümanlar olarak şiddete karşı olduğumuzu her platforma anlatmamız gerekiyor.

Karikatürlü Provokasyon ve İslam Dünyası

Danimarka gazetelerinde yayımlanan ve İslam dininin tebliğcisi Hz. Muhammedi resmeden, sadece resmetmekle de kalmayıp alaya alan hatta şiddet ve nefret olayları ile ilişkilendiren karikatürler İslam dünyasının birçok köşesinde öfkeye neden oldu. Kimileri öfkelerini söz konusu karikatürleri yayınlayan gazetelere eleştiri yazısı yazarak, kimileri sokaklarda gösteri yaparak kimileri de ne yazık ki büyükelçilik binalarına saldırarak veya bayrak yakarak gösterdi.
Karikatürleri yayınlayan gazetenin yayın yönetmeni ve Danimarka başbakanı olayı düşünce ve ifade hürriyeti çerçevesinde meşrulaştırmaya çalışırken, Müslümanlar bunun düşünce ve ifade hürriyetinin sınırlarını aştığını, hakaret ve küçük düşürmeye vardığını bu nedenle de müslümanlardan özür dilenmesi gerektiğini söylüyor.
Düşünce ve ifade hürriyetinin kurumsallaşması ve yasalar ile koruma altına alınması kuşkusuz uygarlığın önemli başarılarından ve kazanımlarından biridir. Bu özgürlük sayesinde toplumlar daha katılımcı ve çoğulcu bir yapı kazanıyor. Ancak düşünce ve ifade hürriyeti sınır tanımaz, değerler, gelenekler ve kutsal inançları yok sayarak pratik hayata yansıtılırsa gerilim ve sürtüşmelerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Son günlerde tanıklık ettiğimiz de işte böyle bir durum.
Biz Türkler onuruna düşkün bir milletiz. Örneğin birileri gelenek ve göreneklerimize, inançlarımıza, namus değerlerine dil uzatırsa bunu hoş karşılamaz ve sineye çekmeyiz. Ülkemizin yetiştirdiği büyük siyasetçi, bilim adamı ve sanatçılara hakaret edilmesine göz yumamayız. Mesela kurtuluş savaşının hafife alınmasına, bu büyük mücadele için hayatlarını feda edenlere saygısızlık edilmesini, Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarına küçük düşürücü şeyler yakıştırılmasını kabul edemeyiz. Eleştiriler belirli bir mantıksal tutarlılık takip ederse kuşkusuz dikkate alınır ama eleştiri maskesi altında hakaret, küçük düşürme ve olayları saptırma gibi şeyler olursa artık bunu düşünce özgürlüğü adına savunamayız.
Önce Danimarka’da, daha sonra bazı Avrupa ülkelerinde yayımlanan karikatürler inançlı insanları incitmiştir. Büyük değer verdikleri ve saygı duydukları Hz. Muhammed’e karşı bir saygısızlık olarak gördükleri karikatürler hem Avrupa hem de dünyanın diğer bölgelerinde yaşayan Müslümanları derinden yaralamıştır. Bu sosyolojik gerçekliği görmemek için kör olmak gerek. İslam hakkında azıcık bilgisi olanlar bile bu karikatürlerin İslam dünyasında hoş karşılanmayacağını tahmin eder. Demek ki burada sorun bilgisizlik değil.
Avrupa’da İslamiyat araştırmaları hayli gelişmiştir. Çok sayıda doğu bilimci İslam üzerine araştırmalar yapmış, binlerce kitap basılmıştır ve halen de birçok üniversitede de İslam araştırmaları kürsüleri mevcuttur. Mesela İngiltere’de School of Oriental and African Studies buna iyi bir örnek olarak verilebilir. Londra Üniversitesine bağlı olan bu okulda çok ciddi bir İslam araştırmaları bölümü var. Gerek İngiltere’de gerekse diğer Avrupa ülkelerinde nerdeyse iki yüz yıldır İslam dini ve İslam ülkeleri hakkında bilimsel araştırmalar ve eleştirel yayınlar yapılıyor. Örneğin Kuran-ı Kerim ve İslamın ilk dönemleri hakkında eleştirel yaklaşımla yazılmış onlarca kitap var. Hatta bazı Batılı yazarlar İslamiyetin orijinal bir din olmadığını Yahudilik ve Hıristiyanlık değerlerine dayandığını iddia etmiştir. Ama İslamiyetin kökenine ve temel kaynağı Kuran-ı Kerime yönelik bu eleştirel yaklaşımlar İslam dünyasında öfke patlamasına neden olmamıştır. Çünkü bu tür yayınlar bilimsel araştırmaların ürünü olarak görülmüş, bilim adamlarının düşünce hürriyetleri saygı ile karşılanmış, böyle iddiada bulunanların hiçbirine tepki gösterilmemiştir. İtirazı olanlar ise sadece akademik ve bilimsel bir çerçevede karşı görüşlerini dile getirmiştir.
Demek ki bilimsel araştırmaya dayalı eleştiri olduğunda İslam dünyasında bu bir hakaret olarak algılanmıyor. Ancak düşünce ve ifade özgürlüğü perdesi altında insanların kutsal inançlarına saldırı ciddi bir tepkiye neden oluyor. Batılıların bunu biliyor olması lazım. Kuşkusuz İslam dünyasındaki tepkilerin şiddet içerenlerini onaylamak mümkün değil. Bu noktada Türklerin tepkisini yapıcı ve olumlu bulduğumuzu belirtmekte yarar var. Örneğin Diyanet İşleri Başkanlığı’nın aşağıda özeti verilen açıklaması Türkiye’deki tepkinin ne kadar sağduyulu olduğunu göstermesi bakımından anlamlıdır:
“ İslâm Peygamberiyle ilgili hakaret içeren karikatürler, sadece biz Müslümanları değil, inanca ve insana saygı gösteren insanlığı, barış ve huzur endişesi taşıyan sağduyulu bütün insanları derinden üzmüştür... Başka inançlara saygı, aslında insanın kendi inancına ve insanlığa saygının bir gereğidir… Batılı siyaset ve devlet adamlarına, basın mensuplarına bu safhada düşen görev, yanlışların birbirini izlemesine fırsat vermemek, gerekli basireti göstermek, gerilimi azaltıcı, ortak barışı güçlendirici adımlar atmaktır… Bu tür yanlışlara tepki gösterme adına şiddete başvurulması elbette tasvip edilemez…”

Sanal alemde din

Geçen hafta internetin artık hayatımızı ne kadar etkilediğini ele almıştık. Bu hafta da pek çok kimsenin dikkat etmediğini bir konuya değinelim: İnternet ve din. Teknolojik yenilikleri ve sosyal değişimleri takip eden dini liderler, guruplar ve topluluklar bu değişimlerin gerisinde kalmamak için bugün de çaba göstermektedir. İşte başta internet olmak üzere kitle iletişim araçları ve medyaların sağladığı yeni imkanlardan yararlanma, mesajlarını küresel ölçekte iletme çabasında olan dinler internetin sunduğu fırsatlardan yararlanarak yeni atılımlar gerçekleştirmektedir. Artık görsel ve işitsel sanal dini yayınlar yapılmakta, sanal camiler, kiliseler ve havralar açılmakta, sanal fetvalar ve sanal günah çıkarma imkanları sunulmakta, dinlerin kutsal metinleri milyonlarca insanın erişebileceği şekilde sanal ortama aktarılmaktadır.
Din, kuşkusuz internetteki en popüler konulardan biridir. Artık bir hayli gelişmiş olan hızlı arama motorları sayesinde web sitelerinde arama yapmak daha kolaylaşmıştır. Örneğin bu yazıyı hazırlarken Google ve Yahoo arama motorlarını kullanarak yaptığımız bir aramada dinle ilgili sadece İngilizce kelimeler milyonlarca site, sayfa, belge ve dokümana ulaşmanın mümkün olduğu görülmüştür.
Web sitelerinde dinle ilgili milyonlarca belge, sayfa ve doküman bulunmaktadır. Sanal dünyada İslam ilgili belge ve sayfa sayısının Hıristiyanlık ve Yahudilikten fazla olması dikkat çekidir. Bu bulgular siyasal ve sosyal değişimlerin internet kullanımını da doğrudan etkilediğini göstermektedir. Ancak her ne kadar bazen “bilgi iktidar” olarak tanımlansa da internette yer alan bilgilerin doğruluk ve gerçeklik sağlaması yapılamadığından bunun aynı zamanda bir kirlilik yarattığı da söylenebilir. Yani internet bir anlamda nerdeyse sınırsız bilgi iletisiyle yeni ufuklar açmakta, diğer yandan ise herhangi bir denetim mekanizması olmadığı ve yığınla bilgi sunduğu için zaman zaman kararsızlıklara, bilgi kirlenmesine ve manipulasyonuna neden olma potansiyeli taşımaktadır. Öte yandan, web sitelerinin merkezi otoriteyi, tekeli ve hegemonyayı kırdığı, daha demokratik ve çoğulcu bir katılım ortamı sağladığı, her kesimden insanın, görüşün ve gurubun temsil edilmesine fırsat verdiğini belirtmek gerekir. Bu açıdan bakıldığında internetin özgürleştirici etkilerinin ve sonuçlarının olduğu söylenebilir.
Bir kamusal alan olarak internet, siyasal ve sosyal değişme ve gelişmelerin bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin 11 Eylül sonrası dönemdeki web siteleri incelendiğinde şimdiye kadar hiçbir konunun web sitelerinde bu konu kadar yaygın ve yoğun bir şekilde yer almadığı görülür. Burada sosyal ve siyasal değişimlerin bir izdüşümünü görmek mümkündür. 11 Eylül sonrası kurumsal ve bireysel web siteleri üzerine yapılan bir incelemede tesadüfi örneklem yöntemi ile seçilen sitelerin yüzde 63’ünün 11 Eylül saldırıları ile ilgili bilgiler verdikleri tespit edilmiştir. Sitelerin yüzde 36’sı ziyaretçilerin saldırı kurbanlarına yardım edebilmelerine imkan tanımıştır, yüzde 26’sı ise bireylerin diğerlerinden veya yardım kuruluşlarından yardım talep etmeleri imkanını sunmuştur. (Report: One year later: September 11 and the Internet, 9/5/2002)
İnternetteki dini bilgi, belge ve yayınları içeren sitelere bakıldığında genel olarak iki yaklaşımın hakim olduğu görülür. Yani internette din denilince başlıca iki amacın olduğu göze çarpar. Bu iki yaklaşımın birini “internette / sanal ortamda din” (religon on-line) diğerini ise “internet / sanal ortam dini” (on-line religion) olarak adlandırmak mümkün. “İnternette / sanal ortamda din” (religon on-line) yaklaşımını temel alan web sitelerinin amacı din hakkında bilgi vermekten ibarettir. Bu siteler sörfçülere sitedeki ilgili dinin ilkeleri, inançları, doktrinleri, sembolleri, ritüelleri, kurumları ve siyaseti hakkında bilgiler verir, dini metinler, kitaplar ve makaleler hakkında bilgiler sunar. Yani sadece bilgilendirme amacı güder. Akademik ve eğitim amaçlı web sitelerini de bu guruba dahil etmek gerekir. Çünkü artık sınıflarda da internet etkin bir eğitim aracı olarak kullanılmakta ve bu amaçla siteler hazırlanmaktadır. Diğer yandan “internet / sanal ortam dini” (on-line religion) yaklaşımını temel alan web siteleri ise sadece bilgi vermekle kalmamakta, kendi mensuplarını eğitmeyi, sanal cemaatler oluşturmayı ve ilgili dinin mesajını diğer inanç ve din mensuplarına iletmeyi, yani misyonerliği de amaçlamaktadır. Artık internete biraz da bu bilgiler ışığında bakmak ve etki alanlarının ne kadar geniş olabileceğini görmek gerek.

İngiltere’de Türkçe Yaşamak

Kitap tanıtımı: Türkler, Kürtler, Kıbrıslılar: İngiltere’de Türkçe Yaşamak
Tayfun Atay, Dipnot Yayınları, 2006.


İngiltere’de yaşayan Türkiye ve Kıbrıs kökenli toplulukların bazı ortak özellikleri ve paylaştıkları değerler var. Bunlar arasında sayabileceğimiz gelenek, görenek, inanç, örf ve adetlerden oluşan biz dizi ortak payda, bu toplulukları birbirine yaklaştıran, aynı ortamı paylaşmalarını sağlayan ve sosyal, kültürel ve ekonomik paylaşımlarını artıran bir işleve sahip. İngiltere’de yaşayan Türkiye ve Kıbrıs kökenli toplulukların en belirgin ortak paydaları ise günlük hayatlarında kullandıkları dil, yani Türkçedir. Her ne kadar yeni kuşaklar arasında İngilizce yavaş yavaş daha yaygın olarak öğrenilmeye ve konuşulmaya başlansa da Türkiye ve Kıbrıs’tan gelenler arasındaki baskın ortak dil hala Türkçedir. Bu grupların yoğun olduğu marketler, lokantalar, dernekler, lokaller, cem evleri ve camilerde konuşulan başlıca dil de doğal olarak Türkçe.
Peki, İngiltere’de günlük hayatında Türkçeyi kullanan sadece Türkler mi? Tabi ki hayır. Kendilerini Kürt olarak tanımlayan Türkiye kökenli topluluk ta Türkçe konuşuyor. Bu üç grubun, yani Türkiyeli Türkler ve Kürtler ile Kıbrıslı Türklerin yaşamlarındaki en belirgin ortak değerin Türkçe olduğu aşikar. Bu gruplar arasındaki iletişim dili ne Kürtçe ne de İngilizce. Ortak dil Türkçe. Peki, bir dil, iki insan veya küme arasındaki iletişim aracı olmaktan, yani kelime ve kavramlardan mı ibarettir?
Dil sadece sıradan bir iletişim kurma aygıtı mıdır? Yoksa ortak dil aynı zamanda paylaşılan bir tarih, kültür, gelenek, yaşam tarzı ve hayat pratiklerini de içine alan daha geniş bir kavramı mı ifade eder? Kendilerini kısmen veya hayli farklı gören veya öyle tanımlanan toplulukların farklı diller yerine tek bir dili tercih etmelerinin nedeni ne olabilir? Türkler, Kürtler ve Kıbrıslılar uzun yıllardır İngiltere’de yaşamalarına karşın birbirleriyle neden İngilizce değil de Türkçe konuşmakta, aralarındaki iletişimi başka bir dille değil de neden Türkçe ile kurmaktadır? Türkçe konuşmak ve anlaşmak Türkler, Kürtler ve Kıbrıslılar arasında ne tür paylaşımlara yok açıyor? Türkçe konuşmak bu gruplar arasında duygusal ve düşünsel paylaşımlara ve ortaklıklara da neden oluyor mu?
Bu soruların cevabını Tayfun Atay’ın kaleme aldığı “Türkler, Kürtler, Kıbrıslılar: İngiltere’de Türkçe Yaşamak” kitabında bulmak mümkün. Tayfun Atay, 1990’lı yılların başından itibaren Londra’da yaşayan Türkiye ve Kıbrıs kökenli toplulukları yakından izleyen deneyimli bir antropolog. Katılımlı gözlem yöntemiyle üzerine çalıştığı kümelerin içerden fotoğrafını çok iyi çekebilen ve niteliksel bulgularını etkili bir dille okuyucuya sunabilen bir araştırmacı. Atay, “İngiltere’de Türkçe Yaşamak”ı kaleme almadan yıllar önce Kıbrıslı Türkleri odak alan uzun soluklu bir araştırma yapmış ve bunu “Batı’da Bir Nakşi Cemaat-i: Şeyh Nazım Kıbrısi örneği” adı altında (İletişim, 1996) yayımlamıştı. Atay, 2000’li yılların başında tekrar Londra’ya giderek Türkler, Kürtler ve Kıbrıslıları günlük hayat akışları içinde ama ekonomi, sanat, kültür, toplum ve politika gibi değişkenleri de içine alacak biçimde doğal ortamında izledi. Atay’ın Londra’da yürüttüğü etnografik çalışma İngiltere’deki bu grupların yaşamlarına ayna tutan bir monografi olma özelliğine sahip. İngiltere’deki bu topluluklar hakkındaki araştırma ve yayınların az olduğu göz önüne alınırsa, Atay’ın çalışmasının hem zamanlama hem de içerdiği konular açısından bir boşluğu doldurduğunu not etmek gerekiyor.
“İngiltere’de Türkçe Yaşamak”, Türkiye ve Kıbrıs’tan bu ülkeye göç serüvenine, göçmenlerin belirgin karakteristiklerine, İngiltere’de yaygın olarak kullanılan ve söz konusu kümeler arasındaki farklıları vurgulayan “Türkler”, “Kürtler” ve “Kıbrıslı Türkler”in kimler olduğunu, nasıl tanımlandıklarını, kimlik politikalarını ve bu toplulukların ayrışan, benzeşen ve örtüşen yönlerine ışık tutuyor. Bu gruplara kısaca Türkçe-konuşan topluluk adı veriliyor. Göç ve yerleşik hayata geçişin ilk dönemlerinde genelde kendi içine kapalı kalan Türkçe-konuşan topluluk, özellikle ekonomik hayattaki değişimlerin zorlamasıyla yeni sektörlerle tanışmış yani kendi içine kapanık cemaatler olmaktan çıkıp, dış-öteki gruplarla da etkileşim içine girmiştir. Diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi İngiltere’de de 1990 sonlarına kadar siyasal, ideolojik, etnik ve dinsel temellere dayalı kutuplaşmalar yaşanmış ancak sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmeler daha rasyonel tutumların oluşmasına neden olmuştur. Bugün bakıldığında söz konusu ayrışmaların çok daha az olduğu, Türkiye’den ithal edilen ideolojik, etnik ve dinsel sürtüşmelerin gittikçe etkisini yitirdiği gözleniyor.
Göç, kentleşme ve modernleşme süreçlerinin yarattığı yabancılaşma, kimlik sürtüşmesi ve kuşaklar arası çatışma Avrupa’daki bütün göçmen ve azınlık toplulukların karşılaştığı sorunların başında geliyor. Atay’a göre Londra’daki Türkçe-konuşan topluluklar da bundan payını almış durumda. Londra’daki Türkçe-konuşan gençlik melez bir kültürel kimlik geliştiriyor. Genç kuşaklar İngiliz okullarında ve sokaklarında sosyalleşiyor ve yeni kültürel kodlarla yüz yüze geliyor. Bunları bir taraftan benimsiyorlar ama aileden tevarüs edilen kültürden de tamamen kopamıyorlar. İki ayrı kültür dünyası arasında sıkışıp kalan genç kuşakların suç ve şiddet ağına düşme riskine işaret ediliyor ve böyle bir sarmala düşmemeleri için önlemlerin alınması tavsiye ediliyor.
“İngiltere’de Türkçe Yaşamak”, Londra’daki Türkçe-konuşan toplulukların (Türkler, Kürtler ve Kıbrıslılar) günlük yaşamlarına, kültürü yeniden üretme süreçlerine, farklı kimlik algılarına rağmen Türkçe kanalıyla ortak bir alanda buluşmalarına ilişkin canlı bir içten bakış sunuyor. Etnografik araştırma yönteminin sunduğu veri toplama imkanlarının ustaca nasıl kullanılabileceğini gösteren ve hayatın içinden toplanan verilerin, aralarındaki ince farklıları göz ardı etmeden farklı kümeleri sanki onların içindeymişçesine anlatan bu kitabın antropoloji, sosyoloji ve kültür çalışmalarına önemli katkılarda bulunacağına kuşku yok.

Avrupalı Türkler ve Türkiye-Avrupa Birliği Entegrasyonu

Hollanda merkezli Türkevi Araştırmalar Merkezi 27-28 Nisan 2006 tarihlerinde İstanbul’da uluslar arası bir konferans düzenliyor. Konferansın konusu Avrupalı Türkler. Avrupa’da yaşayan Türklerin eğitim, entegrasyon, medya, sivil toplum ve beyin gücü birikimleri, karşılaştıkları temel sorunlar ve Türkiye-AB ilişkilerine bakışı bu konferansta ele alınacak konular arasında. Konferansın açılışını Devlet Bakanı Mehmet Aydın yapacak.
Değişik ülkelerden bilim adamlarının katılacağı konferansın amacını ve tartışma konularını şu şekilde açıklayabiliriz. Avrupa’da yaşayan Türkler yaklaşık 45 – 50 yıllık bir göçmenlik geçmişleriyle içinde bulundukları ülkelerin siyasal, ekonomik ve sosyal hayatlarında küçümsenemeyecek bir etki potansiyeline sahiptir. Yarım asırlık tarihi geçmişe sahip olan Avrupalı Türkler, Türkiye’nin Avrupa Birliğine tam üyelik müzakerelerinin başlaması ile yeni bir gelecekle karşı karşıyadırlar. Bu yeni gelecek Avrupalı Türklerin yavaş yavaş oluşan ‘orta sınıf’ıyla daha çok anlam kazanacaktır. Bu konferans, bilim adamları, uzmanlar, sivil toplum örgütü temsilcileri ve politikacıların katılımı ile Avrupalı Türklerin göç serüveni ve sonrasını sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik açılardan tartışmayı amaçlamaktadır. Konferansta Avrupalı Türklerin demografik yapısı, eğitim ve istihdam, yatırımcılık ve siyasi katılım gibi konulardaki durumları karşılaştırmalı olarak ele alınacak ve kuşaklar arası çatışma, kültürel ve dini kimlik çözülmesi, ayrımcılık ve önyargı ile vatandaşlığa geçiş zorlukları gibi sorunlar tartışılacaktır. Konferansta ayrıca Avrupalı Türklerin içinde yaşadıkları toplumdan soyutlamadan onurlu, kabul edilebilir ve saygın bir topluluk olarak toplumsal hayatın şekillenmesine nasıl katkıda bulunabilecekleri ve Türkiye-Avrupa Birliği bütünleşmesi sürecine somut olarak nasıl destek verebilecekleri ele alınacaktır.

İstanbul’da yapılacak olan uluslar arası konferansın başlıca amaçları ise şunlar: Avrupalı Türk düşün ve bilim adamlarının Avrupa Türklerinin geleceği başta olmak üzere Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde yaratabileceği pozitif katkıları tespit etmek, Türkiye - Avrupa Birliği yakınlaşmasında Avrupalı Türk orta sınıfına düşen rolleri belirlemek ve bu yönde atılacak adımlar ve takip edilecek politikaların belirlenmesine yardımcı olmak.
Avrupalı Türk düşün, bilim adamları ve liderlerin içinde yaşanılan ülkelerdeki siyasal partiler, kamu kuruluşları, basın ve yayın organları ile eğitim kurumlarında Avrupalı Türklerin geleceği başta olmak üzere, Türkiye lehinde kamuoyu yaratma potansiyelinin nasıl formüle edileceğine ve bunun için hangi yöntemlere başvurulması gerektiğine ilişkin öneriler sunmak.
Avrupa’da kamu kuruluşları, siyasal partiler, basın ve yayın organları ile üniversitelerdeki önemli görevlerde bulunan Türk kökenli bireylerin sivil toplum kuruluşları çatısı altında üstlenebilecekleri roller ve yerine getirebilecekleri fonksiyonları tespit etmek.
Avrupalı Türklerin sayısal gücünün politikaya yansıyabileceği en önemli platform olan yerel seçimler, milletvekili seçimleri ve Avrupa Parlamentosu seçimlerinde, Avrupa’daki potansiyel “siyasal gücün” mobilize edilmesine ve bu gücün Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılım sürecine olumlu etkide bulunacak şekilde mobilize edilmesine katkıda bulunmak.
Avrupalı Türkler ve Türkiye-Avrupa Birliği Entegrasyonu konularının uzun vadeli bir perspektifle araştırılması ve tartışılmasını sağlamak amacıyla bir “Araştırma Forumu”nun kurulmasını sağlamak.
Haftaya konferansta sunulan bildiriler ve yapılan tartışmalar hakkında bilgiler vereceğim. Şimdilik sadece bazı katılımcıların ve konuşma başlıklarının isimleri ile yetinelim. Konferansa Türkiye dışından katılacak olan isimler ve tartışma konuları şunlar: Sven Hort (Södertörn Üniversitesi, İsveç), Avrupa’dan Kuşku Duyan İsveç’te Euro-Türkler ve “Avrupa-Türk(çülü)üğü”;
Dr. Sabine Mannitz (Barış Araştırma Enstitüsü, Almanya)
İmaj İnşasının Dinamikleri: Kuşku ve Dönüştürücü Kendilik Kimliği Söylemleri Arasındaki Alman-Türkler; Samim Akgönül (Marc Bloch Strasbourg II Üniversitesi – CNRS, Fransa); Fransa’ki Türkler: Fransız Türkler için Hangi Avrupa?; Maurice Crul (Göç ve Etnik Araştırmalar Merkezi, Hollanda), Hollanda ve Almanya’daki Genç Kuşak Türklerin Entegrasyonu: Mesleki ve Akademik İzleme Sistemlerindeki Farklılıkların Etkisi; Johan Wets (Leuven Katolik Universitesi, Belçika), Belçika’daki Türklerin Sosyo-Ekonomik Durumu; Peter Seeberg (Güney Danimarka Üniversitesi, Danimarka), Etnik Azınlıklar ve Eğitim Performansı: Dilimli Asimilasyon ve Eğitim Stratejileri Üzerine Düşünceler.

Avrupalı Türklerin Varoluş Serüveni

Sanayileşme ve ekonomik büyümenin yarattığı istihdam ihtiyacını karşılamak üzere 1950'lerden itibaren çok sayıda işçi ikili anlaşmalar çerçevesinde Avrupa ülkelerine gitti. Göçün ilk yıllarında bu nüfus hareketinin geçici olacağı yani işçilerin belirli bir ekonomik birikim sağladıktan sonra ülkelerine geri döneceği varsayılmıştı. Ancak beklentilerin tersine göçmen işçiler, geçici statüde görüldükleri ancak çalışma hayatına aktif olarak katıldıkları ülkelerde kademeli olarak yerleşik hayata geçmeye başladı.
Göçmenlerin yerleşik hayata geçerek toplumsal katmanlarda yer almaya başlaması ile birlikte Avrupa’nın nüfusu daha da heterojenleşmiştir. Siyasi elit tarafından önceleri “yabancı iş gücü” ve “konuk işçi” olarak nitelenen göçmenler yerleştikleri ülkelerin sosyal, kültürel ve etnik dokusunu değiştirmiş ve zenginleştirmiştir. Sayısal azınlık durumundaki göçmenler özgün kültürleri ile çoğunluk toplum kültürüne eklemlenmiş ve ona yeni renkler katmıştır. Göçmen işçilerin yerleşik hayata geçmeleri ile biz dizi sorun kendini göstermiştir. Yabancı işgücü istihdam eden ülkelerin büyük çoğunluğu göçü geçici bir süreç olarak kabul ettikleri için göçmenleri ilgilendiren konularda uzun vadeli politikalar oluşturma gereği duymamıştır. Göçmenlerin yerleşik hayata geçmeleri ile ortaya çıkan sorunlar karşısında donanımsız kalan siyasi otoriteler yeni arayışlara girmiş ancak bu süreçte göçmen işçilerle ilgili sorunlar büyümeye devam etmiştir.
Çeşitli AB ülkelerine bakıldığında yerleşik hayata geçmelerine hatta yaşadıkları ülke vatandaşlığına geçmelerine rağmen yabancı ve öteki olarak görülen toplulukların istihdamdan eğitime, kuşaklar arası çatışma ve kimlik sürtüşmesinden entegrasyona kadar bir dizi sorunla karşı karşıya olduğu görülür. Söz konusu topluluklar için bu sorunların bir kısmı büyüyerek devam etmektedir. Özellikle kültürel kimlik farklılığı bazı toplulukları daha görünür hale getirmektedir. Avrupa’daki Türkler yaşadıkları ülkeye taşıdıkları, yeniden ürettikleri ve genç kuşaklara aktararak yaşatmaya çalıştıkları farklı inanç, dil ve gelenek gibi değerlerinden dolayı en belirgin gruplar arasında yer almaktadır. Kimlik sürtüşmesi, kuşaklar arası değer çatışması ve uyumsuzluk olarak tanımlanan sorunlar Avrupa’daki Türkleri de sarmalına almış görünmektedir. Bir yandan muhafazakar değerleri koruma eğilimi diğer yandan çoğunluk toplumun Türkleri “öteki” olarak görme eğilimi söz konusu kültürel kimlik sürtüşmelerini ve uyum sorunsalını doğrudan etkilemektedir.
Avrupa’daki Türkler karşılaştıkları bu sorunlar karşısında farklı tepkiler göstermektedir. Bunlar arasında tireli kimlikler inşa etme, yabancılaşma ve gettolaşma, ulusal kimliğe daha muhafazakar bir renk verme, inanç kimliğini katılaştırma ve kimlik çözülmesi gibi davranış ve tepki biçimleri sayılabilir. Avrupa’daki Türkler uzun yıllardır bu ve benzeri sorunlarla başa çıkmaya çalışmaktadır. Türklerin gündelik hayatlarında karşılaştıkları kültürel kimlik sürtüşmeleri ve uyum sorunları sadece onları etkilemekle sınırlı kalmamaktadır. Bu sorunlar, Türkiye’yi Avrupa’daki Türkler üzerinden okumaya ve tanımaya çalışan Avrupalıların Türkiye’ye bakışını da doğrudan etkilemektedir. Yani Avrupa’daki Türkler ile ilgili kalıp yargılar Türkiye’ye de yansıtılmaktadır ki bunun en somut örneklerinin izdüşümlerine Fransa, Hollanda ve Avusturya kamuoyunda rastlanmaktadır. Bu konuların karşılaştırmalı ve kapsamlı olarak araştırılması, başlıca sorun alanlarının saptanması ve farklı toplumsal kesimlerin çözüm yollarına ilişkin görüşlerinin analizi kültürel kimlik ve uyum sorunlarının bilimsel bir zeminde tartışılmasına ve konuyla ilgili güvenilir bilgilerin üretilmesine ve uzun vadede Türkiye-AB müzakerelerinin olumdu yönde seyretmesine katkıda bulunacaktır.
AB ülkeleri vatandaşlığına geçiş hukuki açıdan bir çok kazanımları beraberinde getirmekte ancak kültürel kimlik ve entegrasyon, kuşaklar ve kültürler arası sürtüşme, yabancılaşma ve kimlik çözülmesi şeklinde kendini gösteren bir dizi sorunu çözmemektedir. Her ne kadar Türkler artan oranda yaşadıkları ülke vatandaşlığını almaya hak kazansa da yukarıda da işaret edildiği üzere diğer göçmen ve azınlık topluluklar gibi bir çok sorunla yüz yüze kalmakta. Bu sorunlar arasında işsizlik, eğitimde başarı oranlarının düşüklüğü, fırsat eşitsizliği, ırkçılık ve dışlanma gibi yapısal ve politik nedenlere dayalı sorunlar yanında kültürel kimlik çözülmesi, geleneksel kimlik değerlerinde erozyon, kuşaklar arası sürtüşemeden kaynaklanan aile parçalanmaları ve suç oranlarının artışı gibi sorunlar Türklerin varoluşsal konumunu etkilemektedir.
Çoğunluk toplumdaki baskın kültürel değerlerin yeterince özümsenememesine ilaveten geleneksel Türk kültür değerlerinin kurumsallaşarak korunması uyum veya entegrasyon alanında dikkat çeken sorunları gündeme getirmektedir. AB’deki Türklerin varoluş sorunsalı ile doğrudan ilintili kültürel kimlik ve uyum konusunun karşılaştırmalı bir perspektifle ele alınması zamanı gelmiştir. Avrupa’daki serüvenimizi ancak bu tür tartışmalarla daha iyi kavrayabiliriz.
[*] Siyaset, Ekonomi, Toplum Araştırmaları Vakfı, Ankara