Interview with Professor Talip Küçükcan and Associate Professor Bekir S. Gür
Universities that have not been active in debates concerning long-standing higher education problems are preparing to discuss these issues, and two ambitious academicians, Professor Talip Küçükcan and Associate Professor Bekir S. Gür, are leading efforts to start debates at universities.
Pointing out how strange it is that universities are not involved in solving problems with higher education, Küçükcan said: “We want to start a broad debate on the future of higher education. Unfortunately, in Turkey, universities never take part in debates concerning university issues. Our goal is to start debating university-related topics at universities.”
Noting that they have received very positive feedback concerning their goal and efforts, Gür said that although there is consensus on the need to change the system, there is no debate on how the change will actually take place. He explained that a broad debate where many people participate is necessary to determine how to implement the change, adding, “With the report we have prepared, with the discussion panels we will organize and with the analyses we have conducted on the system in general, we aim to facilitate debates and contribute to the development of a debate platform.”
Committed to addressing the higher education problem in Turkey, Küçükcan and Gür shared information about the comprehensive report they prepared with Today's Zaman. The two professors analyzed and compared the higher education system in nine countries and formulated proposals on improving the system in Turkey. They believe a large portion of their proposals can and will be implemented in the short term.
In order to create a debate platform that will include representatives from universities, the professors released a report titled “A Comparative Analysis of Higher Education in Turkey,” in which they compared the Turkish system to systems in the US, Germany, France, the UK, Poland, Sweden, Israel, Japan and China. They plan to organize discussion panels in universities starting in September to debate their proposals.
Küçükcan noted that problems with higher education stem from the Higher Education Board (YÖK) being a constitutional institution, adding that for this reason issues that require amendments to the Constitution can only be resolved in the medium and long term.
Highlighting that in the other countries they analyzed higher education was not coordinated by a constitutional institution, Gür said the reason it is different in Turkey extends to the Sept. 12, 1980 coup administration's desire to have control over everything. But this mentality existed prior to the 1980 coup, he said, adding that even opening a university in Ankara was debated in the 1940s and 1950s.
In response to the system's centralist approach in coordinating higher education, the civilians mistakenly adopt an ideological approach to the problem, Küçükcan said, adding that they wanted to start a “rational and knowledge-based debate.”
He explained that when they asked experts for their views on the draft report, only a very limited number of them commented. Although there is a consensus on reforming higher education in Turkey, ideological perspectives prevent reform from taking place, Küçükcan said, adding: “There is a lot of talk but no action in Turkey when it comes to higher education. We wanted to have a rational debate based on data in this field.
Unfortunately, all debates regarding higher education were from a politically ideological perspective. Although there is consensus on the need for reform in higher education in every segment of society and in almost every political outlook, when you say, ‘Come let's do this all together,' you realize that there is a serious lack of information. Reforms, innovation, changes and modern developments or developments to make the system up to date were delayed up until now because there was no road map.”
An accountable and democratic university
Professor Gür explained that they dealt with universities as autonomous structures in their report and noted that while comparing them to universities in other countries, they focused on the basic function of a university and how a university fulfilled those functions.
Noting the most important factor that affects basic functions, such as education, research and knowledge generation, was the composition of the university's top management, Gür said: “We observed that university elections caused serious clashes, especially over ideological views. These clashes and separations come up during every rector elections, and every rector invests according to what will get him re-elected. After rectors are elected and appointed, they protect and favor only those that voted for them. We realized that this kind of a system does not exist anywhere else in the world.”
Gür explained that in most countries, university administration is determined according to an appointment-based system, which is managed by boards such as appointment boards or a board of trustees.
“We observed that the structure of these boards were actually democratic, participatory and also accountable,” Gür said, adding that having a board of trustees in university administration is a top priority for Turkey.
Gür went on to say that it was critical for the formation of these boards to be based on democratic practices and methods. “They must be the representatives of the people. In other words, officials elected by the people must also have a say in the election of top management at universities,” he said.
Highlighting the importance of being able to audit universities, Küçükcan stated, “Universities must be able to account for how resources are spent and how efficiently they are used.” He noted that universities around the world are subject to his kind of control, adding: “Education and research in universities must be reviewed in line with the autonomy of the university. By this I don't mean the university should be audited or police should be stationed on campus. I mean the university should be accountable. A university needs to be able to explain where, when and how efficiently it used its resources. There are different methods around the world, but auditing takes place one way or another. According to the results, funds to the university can be increased or decreased and changes to the administration can be made.”
Highlighting that this kind of culture has not evolved yet in Turkey because universities don't practice it within their own body, Küçükcan said problems will partially be resolved with the development of this culture.
‘There is no department in universities planning the future of higher education'
What was the most important problem you faced while preparing this report?
The most important problem was that aside from higher education and schooling institutions, there was no background information on university systems.
That's a very big problem. Didn't you have any plans for a larger team project?
When we embarked on this journey, that's what we had in mind. We said, “Let's set up a team for this job.” We wanted professors from education faculties or other people interested in the job to be on the team. But we saw that aside from one or two people, no one had any information on higher education. There is a serious gap in knowledge. Not only is there no information but there's no institutional work, either.
Isn't there a department that deals with this in YÖK?
Unfortunately, no faculty of education or university has a department that deals with institutes of higher education. There is no department, no masters program and no doctoral program on this subject. We have close to 150 universities today. But we have no knowledge on what higher education administration is, how to finance it or how to ensure its quality.
You want to start a debate on higher education, but isn't it already one of the most commonly discussed issues in Turkey?
Unfortunately, the majority of what is discussed is not based on research, knowledge or objective data. It is more about political and ideological approaches.
What kind of feedback have you received after releasing the report?
My first impression was positive. We received feedback calling it a road map study and saying that it was very informative. We plan on organizing discussion panels at universities after schools open in September in order to expand the scope of debate. We aim to have the universities take over the discussion.
By when do you expect your proposals to be implemented?
Professor Küçükcan: Beyond having our proposals implemented, it's about debating these issues with a wide university audience, nongovernmental organizations and the media. Our chief objective is to start a debate outside of a political and ideological context. Our goal is to get universities involved and deeply engaged in the debates.
Associate Professor Gür: It's a little difficult to predict that. By the time we started working on the report and by the time we finished it, some proposals had already gone into effect. One was the mobility of students within the country. The Farabi program was started by YÖK. Any student can now transfer from one university to another and receive a grant as an incentive. Sometimes developments in Turkey happen much quicker than expected.
Do you have any proposals that can be implemented in the short run?
Some of our proposals concern regulations and bylaws. We believe these issues will be handled in the short term. But some of our proposals require constitutional changes, and we believe those will go into effect in the medium and long term.
You are also consultant commission members of YÖK. What was YÖK's reaction to your report?
When we started the study we did not have the post at YÖK. There is a desire to change the YÖK in YÖK as well. But there was no road map to do so. Our report serves as a road map. It shows what the main topics are. The feedback has been very positive. In this way, YÖK has partially accepted it and we believe it will be considered in the drawing up of a road map.
Did you meet with political parties? If so, what reaction did you receive?
The approach of political parties was extremely political. At first we thought about asking for their views, but when we saw competition take over, we changed our minds. There were some that openly said that they would not support any proposal offered by another political party even if it was a proposal they approved.
There was mention about you defending activities of politicians.
That was a newspaper's criticism that exceeded its purpose. We are talking about elected people. We weren't implying that politicians should be active in YÖK. What we are trying to say is that public will should be involved in university administration and elected people should be the intermediaries.
There are universities set up by foundations but no private universities in Turkey. How do you assess this?
Nowhere in the world is there a single-type university any longer. Universities need to vary, in terms of knowledge generation, education and raising professors. In a way, this is a public service. Even if it is a private university or a for-profit university, it is a public service. In a country where the balance between supply and demand is not completely established and where so many people are trying to get into college, opening up private universities is very important. This will bring along with it competition for variety and quality both in terms of administration and the source of finance.
Today's Zaman - August 10, 2009
Bu Blogda ekonomik büyüme potansiyeli ile küresel jeopolitik gelişmelerde etkisini artıran ASYA'dan gözlemler paylaşmaya çalışacağım. Pergelin sabit ucu dünyanın dördüncü, İslam Dünyası'nın en büyük nüfusuna sahip Endonezya'da olacak.
3 Aralık 2009 Perşembe
How Great is the distance between Turks and Kurds?
The survey “Turkey's Perception of the Kurdish Issue,” jointly conducted by the Foundation for Political, Economic and Social Research (SETA) and PollMark, has yielded quite important sociological findings on the relations between Turks and Kurds.
The research was undertaken to reveal the content and the grounds of the social relations between the two communities, the current phase of social integration and whether terror and violence have caused lack of trust and confidence between these social groups. The survey shows that the will and desire for coexistence transcends ideological, ethnic and political identities. The research points out that despite the lengthy period of violence and terror, political polemics and crises, there is still no environment of distrust or enmity between Turks and Kurds and that the country is not threatened by the danger of ethnic violence over Turkishness or Kurdishness.
The period of violence, terror and instigation that has lasted for more than 25 years, as well as efforts to create enmity between the two communities, have not caused alienation between Kurds and Turks. To what does Turkey owe this? The answer to this question could be found by the response to the question of what constitutes the most basic denominators between different ethnic groups in this country. The research shows that 86.2 percent of the respondents attribute the greatest importance to citizenship and 84.1 percent to common faith, history, land and brotherhood, as well as common cultural values. These findings imply that the ideal for a common future is shared by all segments in the country.
The SETA-PollMark research shows that despite all the suffering and tension in the past, no perception of enmity has emerged among the people and Turks and Kurds have not developed disruptive sentiments towards each other. Of the Turkish participants surveyed, 57.1 percent have positive sentiments about Kurds, whereas only 24.6 percent think negatively and 18.3 percent refrain from stating any opinion on the matter. These findings point to an optimistic picture considering the trauma which has occurred over the past 25 years and the losses the people have had to deal with. The large number of positive responses by the participants in the survey to the questions on the eagerness to establish bonds of marriage, friendship, community and business partnerships with Kurds should be noted in this respect. This confirms that there are strong bonds and ties between the two communities which will help them deal with problems effectively. The relatively low percentage of positive responses regarding Kurds among Turks should be attributed to the social and psychological impacts of the Kurdistan Workers' Party (PKK) and terrorist incidents and to the emotional reaction caused by these. Of the Kurds who took part in the survey, 86.4 percent held positive views about Turks. Like Turks, Kurds do not have negative feelings vis-à-vis the people they have been living with despite the tragic incidents in the past.
Turks and Kurds live together: in the same communities, in the same places
It is a widely known fact that there are strong familial and blood ties between Turks and Kurds. The history of marriages between the two communities goes back centuries. Demographic mobility and heterogeneity caused by migration and urbanization contributed to the establishment of marriage and familial ties between Turks and Kurds. The demographic breakdown of Turks and Kurds show that members of these two groups live together in urban cities. Considering that İstanbul hosts 1.5 million Kurdish people and is the Turkish city with the largest Kurdish population, it becomes evident that the social and familial ties between the two communities are fairly comprehensive. The research findings confirm these observations. Of the Turks participating in the survey, 33.8 percent stated that they have at least close relative who is Kurdish. This shows that one third of Turks have at least one Kurdish relative.
Likewise, two-thirds of Kurds have at least one Turkish relative; the research findings also show that there is no significant social distance between Turks and Kurds, even in the aftermath of problems caused by migration and rapid urbanization. Of the Kurdish respondents, 67 percent stated that they have at least one Turkish relative. This implies that both communities have attained high level of sociological integration. It is evident that despite efforts to incite hatred, the two communities remain calm and responsible because of the familial ties. For both Kurds and Turks, familial ties come first before the political and ideological preferences. Therefore, there are no visible grounds for fears and concerns over division, dissociation and alienation between Kurds and Turks, despite some circles raising objections against the recent Kurdish initiative by citing such concerns.
In terms of voting preferences, there is no significant difference between the Justice and Development Party (AK Party) supporters (35.8 percent), the Republican People's Party (CHP) voters (33.8 percent) and the Nationalist Movement Party (MHP) backers (31 percent). In other words, regardless of whether they are conservative, liberal, democrat, leftist or nationalist, the familial ties of Turks and Kurds bear greater importance than their political and ideological preferences. While there is no significant difference between the AK Party, the CHP and the MHP voters, it is observed that the level of integration with the Turks via familial ties among the Democratic Society Party (DTP) voters is quite high. This finding is interesting in that it leads us to question as to whether the DTP, which adopts a fairly radical position with respect to the Kurdish issue, is sufficiently aware of the composition of its support base.
Friendship ties are quite common
Turkey's demographic structure and social makeup is not homogenous. The statement suggesting that Turks and Kurds have coexisted for centuries is a cliché; but it also refers to a sociological reality; in other words, it explains in simple language that similar to other groups in the country, Kurds and Turks share common living spaces. When the mobility of modern times, encounters in education and contact in business life are added to the experience of coexistence, it is possible to argue that the level of integration between the two communities via familial and friendship ties becomes even more visible. The establishment of relations between individuals from different groups sharing a number of common values is only to be expected anyway.
Of the Turkish participants, 59.8 percent state that they have Kurdish friends, whereas 40.6 percent note that they do not have close Kurdish friends. On the other hand, 83.6 percent of the Kurdish participants state that they have close Turkish friends whereas only 16.4 percent say they do not. These figures show that there are no sociological or psychological barriers between the two communities. Not only the traditional rural life, but also the business connections and education experiences, as well as urban life, require the construction of new alliances and communication with different individuals and different social circles.
It is also evident that as far as friendship between Turks and Kurds is concerned, it does not suffer from a lack of trust or confidence and people are able to develop relationships independently of political and ideological discourses.
It is also apparent from the survey that the party attachments of Turkish voters do not have any significant impact on their ability to develop friendships with Kurds; of the Turkish survey participants, 56.8 percent of AK Party voters, 64.9 percent of CHP supporters and 58.9 percent of MHP followers have close friends who are Kurdish; this confirms that individual relations transcend ethnic identity and ideological attachments. This further demonstrates that among Turks, ethnicity and political party preferences do not have determinative impacts on their selection of friends.
The research findings also provide concrete data on the demographic and social structure of Turkey. As noted before, the population mobility caused by longstanding coexistence and migration and urbanization in modern times has led to the consolidation of friendships and familial relations between the two communities. The responses to the questions on their neighborhoods constitute a major indicator regarding their relations, suggesting that Kurds and Turks have developed complex and strong relationships and bonds over time. It is possible to note from these same responses that Kurds have frequent and strong neighborly relations with Turks in all parts of Turkey. Currently, one out of two Turks has a Kurdish neighbor, meaning that they share the same social and public facilities. Among the Turkish respondents, 54.4 percent note that they have a Kurdish neighbor; this is a significant statistic, showing the level of integration between the two groups. In addition, 70 percent of the Kurdish participants note that they have a Turkish neighbor. In conclusion, the research shows that despite the lengthy period of political polemics and crises, as well as the terror and violence over the years, no state of enmity or distrust has emerged between Turks and Kurds.
The research was undertaken to reveal the content and the grounds of the social relations between the two communities, the current phase of social integration and whether terror and violence have caused lack of trust and confidence between these social groups. The survey shows that the will and desire for coexistence transcends ideological, ethnic and political identities. The research points out that despite the lengthy period of violence and terror, political polemics and crises, there is still no environment of distrust or enmity between Turks and Kurds and that the country is not threatened by the danger of ethnic violence over Turkishness or Kurdishness.
The period of violence, terror and instigation that has lasted for more than 25 years, as well as efforts to create enmity between the two communities, have not caused alienation between Kurds and Turks. To what does Turkey owe this? The answer to this question could be found by the response to the question of what constitutes the most basic denominators between different ethnic groups in this country. The research shows that 86.2 percent of the respondents attribute the greatest importance to citizenship and 84.1 percent to common faith, history, land and brotherhood, as well as common cultural values. These findings imply that the ideal for a common future is shared by all segments in the country.
The SETA-PollMark research shows that despite all the suffering and tension in the past, no perception of enmity has emerged among the people and Turks and Kurds have not developed disruptive sentiments towards each other. Of the Turkish participants surveyed, 57.1 percent have positive sentiments about Kurds, whereas only 24.6 percent think negatively and 18.3 percent refrain from stating any opinion on the matter. These findings point to an optimistic picture considering the trauma which has occurred over the past 25 years and the losses the people have had to deal with. The large number of positive responses by the participants in the survey to the questions on the eagerness to establish bonds of marriage, friendship, community and business partnerships with Kurds should be noted in this respect. This confirms that there are strong bonds and ties between the two communities which will help them deal with problems effectively. The relatively low percentage of positive responses regarding Kurds among Turks should be attributed to the social and psychological impacts of the Kurdistan Workers' Party (PKK) and terrorist incidents and to the emotional reaction caused by these. Of the Kurds who took part in the survey, 86.4 percent held positive views about Turks. Like Turks, Kurds do not have negative feelings vis-à-vis the people they have been living with despite the tragic incidents in the past.
Turks and Kurds live together: in the same communities, in the same places
It is a widely known fact that there are strong familial and blood ties between Turks and Kurds. The history of marriages between the two communities goes back centuries. Demographic mobility and heterogeneity caused by migration and urbanization contributed to the establishment of marriage and familial ties between Turks and Kurds. The demographic breakdown of Turks and Kurds show that members of these two groups live together in urban cities. Considering that İstanbul hosts 1.5 million Kurdish people and is the Turkish city with the largest Kurdish population, it becomes evident that the social and familial ties between the two communities are fairly comprehensive. The research findings confirm these observations. Of the Turks participating in the survey, 33.8 percent stated that they have at least close relative who is Kurdish. This shows that one third of Turks have at least one Kurdish relative.
Likewise, two-thirds of Kurds have at least one Turkish relative; the research findings also show that there is no significant social distance between Turks and Kurds, even in the aftermath of problems caused by migration and rapid urbanization. Of the Kurdish respondents, 67 percent stated that they have at least one Turkish relative. This implies that both communities have attained high level of sociological integration. It is evident that despite efforts to incite hatred, the two communities remain calm and responsible because of the familial ties. For both Kurds and Turks, familial ties come first before the political and ideological preferences. Therefore, there are no visible grounds for fears and concerns over division, dissociation and alienation between Kurds and Turks, despite some circles raising objections against the recent Kurdish initiative by citing such concerns.
In terms of voting preferences, there is no significant difference between the Justice and Development Party (AK Party) supporters (35.8 percent), the Republican People's Party (CHP) voters (33.8 percent) and the Nationalist Movement Party (MHP) backers (31 percent). In other words, regardless of whether they are conservative, liberal, democrat, leftist or nationalist, the familial ties of Turks and Kurds bear greater importance than their political and ideological preferences. While there is no significant difference between the AK Party, the CHP and the MHP voters, it is observed that the level of integration with the Turks via familial ties among the Democratic Society Party (DTP) voters is quite high. This finding is interesting in that it leads us to question as to whether the DTP, which adopts a fairly radical position with respect to the Kurdish issue, is sufficiently aware of the composition of its support base.
Friendship ties are quite common
Turkey's demographic structure and social makeup is not homogenous. The statement suggesting that Turks and Kurds have coexisted for centuries is a cliché; but it also refers to a sociological reality; in other words, it explains in simple language that similar to other groups in the country, Kurds and Turks share common living spaces. When the mobility of modern times, encounters in education and contact in business life are added to the experience of coexistence, it is possible to argue that the level of integration between the two communities via familial and friendship ties becomes even more visible. The establishment of relations between individuals from different groups sharing a number of common values is only to be expected anyway.
Of the Turkish participants, 59.8 percent state that they have Kurdish friends, whereas 40.6 percent note that they do not have close Kurdish friends. On the other hand, 83.6 percent of the Kurdish participants state that they have close Turkish friends whereas only 16.4 percent say they do not. These figures show that there are no sociological or psychological barriers between the two communities. Not only the traditional rural life, but also the business connections and education experiences, as well as urban life, require the construction of new alliances and communication with different individuals and different social circles.
It is also evident that as far as friendship between Turks and Kurds is concerned, it does not suffer from a lack of trust or confidence and people are able to develop relationships independently of political and ideological discourses.
It is also apparent from the survey that the party attachments of Turkish voters do not have any significant impact on their ability to develop friendships with Kurds; of the Turkish survey participants, 56.8 percent of AK Party voters, 64.9 percent of CHP supporters and 58.9 percent of MHP followers have close friends who are Kurdish; this confirms that individual relations transcend ethnic identity and ideological attachments. This further demonstrates that among Turks, ethnicity and political party preferences do not have determinative impacts on their selection of friends.
The research findings also provide concrete data on the demographic and social structure of Turkey. As noted before, the population mobility caused by longstanding coexistence and migration and urbanization in modern times has led to the consolidation of friendships and familial relations between the two communities. The responses to the questions on their neighborhoods constitute a major indicator regarding their relations, suggesting that Kurds and Turks have developed complex and strong relationships and bonds over time. It is possible to note from these same responses that Kurds have frequent and strong neighborly relations with Turks in all parts of Turkey. Currently, one out of two Turks has a Kurdish neighbor, meaning that they share the same social and public facilities. Among the Turkish respondents, 54.4 percent note that they have a Kurdish neighbor; this is a significant statistic, showing the level of integration between the two groups. In addition, 70 percent of the Kurdish participants note that they have a Turkish neighbor. In conclusion, the research shows that despite the lengthy period of political polemics and crises, as well as the terror and violence over the years, no state of enmity or distrust has emerged between Turks and Kurds.
En büyük sorumluluk siyasilerin
İçişleri Bakanı Beşir Atalay bir süre önce demokratikleşme açılımına ilişkin çalışmalar hakkında bilgi verdiği basın toplantısında çok önemli bir tespitte bulundu. “Demokratik açılımın asıl sahibi milletimizdir”. Devlet adamı olarak, birçok riskleri de üstlenerek, toplumun beklentilerine kulak verdi ve ortak akıl arayışına devam etti. Bugün gelinen noktada da herhangi bir kuşku ve kaygıya yer vermeyecek şekilde şimdiye kadar yapılan çalışmaları büyük bir saydamlık içinde kamuoyu ile paylaştı.
Aslında son aylarda tanıklık ettiğimiz hararetli tartışmalar ve girişimler, Türkiye'nin siyasi ve toplumsal dinamizmini yansıtıyor. Zaman zaman siyasi gerilim, zaman zaman söylemsel düzeyde partiler arası sürtüşme yaratan çok yönlü ve çok boyutlu gelişmeler, yıllardır rafa kaldırılmış veya dondurulmuş sorunların görülmesi ve bu sorunlara rasyonel çözüm arayışları olarak görülmelidir. Tarihi tecrübeler bize, büyük dönüşümlerin sancısız olmadığını, gerilimleri de beraberinde getirdiğini, yürünecek yolun uzun ve dikenli olduğunu, ama duygusal tepki patlamaları ve heyecan rüzgârlarına kapılmaksızın, ortak aklın rehberliğinde sabır ve hoşgörü ile iyi bir gelecek inşa edilebileceğini göstermiştir.
DÖNÜŞÜME KÖTÜMSER İTİRAZ
Bugün yaşananlar ve alınacak kararların çok derin toplumsal etkilerinin olacağını öngörmek kehanet sayılmamalıdır. Bu noktada hukuk, sosyoloji, eğitim ve kalkınma konularında geniş birikimleri olan İçişleri Bakanı Beşir Atalay, yaptığı açıklamalarda siyasi ve toplumsal düzeylerde ne tür riskler ve fırsatlarla karşılaşılabileceğini çok iyi gördüğünü kamuoyuna hissettirmektedir. Sosyoloji birikimi, uzun yıllardır toplumun çeşitli kesimleriyle teması ve siyasi deneyimlerinden dolayı Sayın Atalay, yıllardır ihmal edilen sorunların çözümünde sorumluluk almaktan kaçınmamıştır. Risklerine rağmen Başbakan'ın da desteğiyle siyasi sorumluk üstelenmiş, ortak akıl arayışı çerçevesinde tüm toplum katmanlarından destek almak amacıyla kapısını herkese açmış, gerektiğinde başkalarının kapısını çalmayı da bir sorun olarak görmemiştir.
Bu noktada Türkiye'nin içinden geçtiği dönüşüm çabasını, tarihi ve sosyolojisi ile barışıp hesaplaşmasını ve her şeyi ile bir eleştiri süzgecinden geçirmesini nasıl okumalıyız ve yorumlamalıyız? Bu bir kriz mi, içinden çıkılması mümkün olmayan bir girdap mı, dört yanı kalın duvarlarla örtülü bir çıkmaz mı?
Kötümserler, statükocular ve Türkiye'yi küresel gelişmelerin ışığında okumaktan uzak olanlar, dünyadan kopuk ve içe kapanık yaşamayı tercih edenler, korku ve tehdit algısının karanlık dehlizlerine kendilerini teslim edenler kuşkusuz bu soruların hepsine “evet” cevabı verecektir. Türkiye'nin uzun yıllar boyunca büyük mirasına sırt çevirmesine, içe kapanmasına, kapı komşusu ülkelerle bile sağlıklı ilişkiler kurma yerine soğuk ve somurtkan bir dış politika takip etmesine seyirci kalanlar, kuşkusuz Türkiye'nin içinden geçtiği süreci karanlık bir tablo olarak değerlendirecektir.
Seçkinci iktidar elitlerinin tekelinde şekillenen bilgileri sorgulama, alternatifleri ile karşılaştırma ve eleştirme imkân ve araçlarından mahrum olan kitleler, çoğunlukla kutsanmış ama test edilme imkânı olmayan büyük laflarla oyalanmıştır. Bu süreçte, hangi siyasi görüşten olursa olsun, hangi partiyi desteklerse desteklesin halk, Ankara ne dediyse inanmış, Türkiye'yi nasıl anlattıysa öyle tanımış ve bilmiştir. Çünkü ne de olsa devlet babanın çocuklarını, yani yurttaşlarını aldatması, kandırması ve yanıltması düşünülemezdi. Nitekim halkın çoğu devlet baba ne dediyse ona inanmış, düşman dediklerini düşman, dost dediklerini dost bellemiştir.
TRAVMALARLA YÜZLEŞME ZAMANI
Ne var ki soğuk savaş sonrası dönemde, korku, endişe ve güvensizlik bahaneleriyle iktidarı pekiştirme amacına matuf olarak ülkenin çevresine örülen duvarlar yıkıldıkça, dünyada olup bitenleri görmeye engel olsun diye çekilen kalın perdeler indikçe, Türkiye gerçeklerle yüz yüze gelmeye başladı. Travmatik toplumsal deneyimlerin yaşanmaya başladığı bu süreç, beraberinde, Türkiye'ye dışarıdan bakmayı, kendiyle hesaplaşmayı ve yüzleşmeyi ve dünya ölçeğinde nerede durduğunu görmeyi getirdi.
Türkiye, yakın coğrafyasından başlamak üzere dünyayı keşfettikçe, karşılaştırmalar yapma imkânı buldukça, yeni iletişim kanalları ile dış dünyaya açıldıkça sarsıcı bir gerçekle karşılaştı: Ne Türkiye ne de dünya, bilgi akışını tekelinde bulunduran ve bunu acımasızca yıllar boyu kullanan seçkinci iktidar elitlerinin anlattığı gibi değildi. Bir kere etrafımız düşmanlarla çevrili değildi. Bunu öğrenmek sarsıcı olmuştu. Dahası “iç düşmanlar” diye anlatıla gelenler de “tahayyuli” idi. Bütün bunları sarsılmaz bir inançla bağlı olduğumuz devlete hakim müesses nizamın bekçileri inşa etmiş ve toplumun içselleştirmesi sağlamıştı.
İşte bugün geldiğimiz noktada, bu sarsılmaz inancın son yıllarda darbe almasından, çözülmesinden ve kaybından doğan bir şaşkınlık ve travma hali var ülkede. Yaşadıklarımız kötümserlerin (ve kötü niyetlilerinin) dediği gibi bir çatışma ve çözülmeyi değil, tam tersi bir silkinişi, uyanışı, kendi (ve öteki ile) barışmayı temsil ediyor.
Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, son Bağdat ziyaretinde Iraklı mevkidaşına Türkiye'nin de parçası olduğu bölgeyi tekrar dünyanın yükselen yıldızı haline getirmek için “sınırsız işbirliği” teklifinde bulundu. Bu teklif kendisi ile barışık, iç sorunlarını çözmüş, toplumsal birlik ve bütünlüğü sağlamış bir ülkenin dillendirebileceği bir tekliftir. Yani iç ve dış düşman korkularını yenmiş, dışa açılmayı fırsat olarak gören bir anlayışın peşinden koşabileceği bir hedeftir bölgesel ve küresel işbirlikleri kurmak. Bu amaçları daha kısa sürede gerçekleştirebilmek için herhangi bir dayatmada bulunmadan ortak bir çözüm arayışı içinde bütün toplumsal kesimleri titizlikle dinleyen Sayın Atalay'ın “Gelin el ele verelim, bu sorunu çözelim. Acıları dindirelim. Türkiye'yi büyütelim” çağrısına başta siyasi partilerimiz olmak üzere, herkesin kulak vermesi ve kendilerine düşen sorumlulukları üstlenmesi gerekir. Türkiye'nin büyümesinin önündeki engellerin başka türlü aşılması mümkün değildir.
Aslında son aylarda tanıklık ettiğimiz hararetli tartışmalar ve girişimler, Türkiye'nin siyasi ve toplumsal dinamizmini yansıtıyor. Zaman zaman siyasi gerilim, zaman zaman söylemsel düzeyde partiler arası sürtüşme yaratan çok yönlü ve çok boyutlu gelişmeler, yıllardır rafa kaldırılmış veya dondurulmuş sorunların görülmesi ve bu sorunlara rasyonel çözüm arayışları olarak görülmelidir. Tarihi tecrübeler bize, büyük dönüşümlerin sancısız olmadığını, gerilimleri de beraberinde getirdiğini, yürünecek yolun uzun ve dikenli olduğunu, ama duygusal tepki patlamaları ve heyecan rüzgârlarına kapılmaksızın, ortak aklın rehberliğinde sabır ve hoşgörü ile iyi bir gelecek inşa edilebileceğini göstermiştir.
DÖNÜŞÜME KÖTÜMSER İTİRAZ
Bugün yaşananlar ve alınacak kararların çok derin toplumsal etkilerinin olacağını öngörmek kehanet sayılmamalıdır. Bu noktada hukuk, sosyoloji, eğitim ve kalkınma konularında geniş birikimleri olan İçişleri Bakanı Beşir Atalay, yaptığı açıklamalarda siyasi ve toplumsal düzeylerde ne tür riskler ve fırsatlarla karşılaşılabileceğini çok iyi gördüğünü kamuoyuna hissettirmektedir. Sosyoloji birikimi, uzun yıllardır toplumun çeşitli kesimleriyle teması ve siyasi deneyimlerinden dolayı Sayın Atalay, yıllardır ihmal edilen sorunların çözümünde sorumluluk almaktan kaçınmamıştır. Risklerine rağmen Başbakan'ın da desteğiyle siyasi sorumluk üstelenmiş, ortak akıl arayışı çerçevesinde tüm toplum katmanlarından destek almak amacıyla kapısını herkese açmış, gerektiğinde başkalarının kapısını çalmayı da bir sorun olarak görmemiştir.
Bu noktada Türkiye'nin içinden geçtiği dönüşüm çabasını, tarihi ve sosyolojisi ile barışıp hesaplaşmasını ve her şeyi ile bir eleştiri süzgecinden geçirmesini nasıl okumalıyız ve yorumlamalıyız? Bu bir kriz mi, içinden çıkılması mümkün olmayan bir girdap mı, dört yanı kalın duvarlarla örtülü bir çıkmaz mı?
Kötümserler, statükocular ve Türkiye'yi küresel gelişmelerin ışığında okumaktan uzak olanlar, dünyadan kopuk ve içe kapanık yaşamayı tercih edenler, korku ve tehdit algısının karanlık dehlizlerine kendilerini teslim edenler kuşkusuz bu soruların hepsine “evet” cevabı verecektir. Türkiye'nin uzun yıllar boyunca büyük mirasına sırt çevirmesine, içe kapanmasına, kapı komşusu ülkelerle bile sağlıklı ilişkiler kurma yerine soğuk ve somurtkan bir dış politika takip etmesine seyirci kalanlar, kuşkusuz Türkiye'nin içinden geçtiği süreci karanlık bir tablo olarak değerlendirecektir.
Seçkinci iktidar elitlerinin tekelinde şekillenen bilgileri sorgulama, alternatifleri ile karşılaştırma ve eleştirme imkân ve araçlarından mahrum olan kitleler, çoğunlukla kutsanmış ama test edilme imkânı olmayan büyük laflarla oyalanmıştır. Bu süreçte, hangi siyasi görüşten olursa olsun, hangi partiyi desteklerse desteklesin halk, Ankara ne dediyse inanmış, Türkiye'yi nasıl anlattıysa öyle tanımış ve bilmiştir. Çünkü ne de olsa devlet babanın çocuklarını, yani yurttaşlarını aldatması, kandırması ve yanıltması düşünülemezdi. Nitekim halkın çoğu devlet baba ne dediyse ona inanmış, düşman dediklerini düşman, dost dediklerini dost bellemiştir.
TRAVMALARLA YÜZLEŞME ZAMANI
Ne var ki soğuk savaş sonrası dönemde, korku, endişe ve güvensizlik bahaneleriyle iktidarı pekiştirme amacına matuf olarak ülkenin çevresine örülen duvarlar yıkıldıkça, dünyada olup bitenleri görmeye engel olsun diye çekilen kalın perdeler indikçe, Türkiye gerçeklerle yüz yüze gelmeye başladı. Travmatik toplumsal deneyimlerin yaşanmaya başladığı bu süreç, beraberinde, Türkiye'ye dışarıdan bakmayı, kendiyle hesaplaşmayı ve yüzleşmeyi ve dünya ölçeğinde nerede durduğunu görmeyi getirdi.
Türkiye, yakın coğrafyasından başlamak üzere dünyayı keşfettikçe, karşılaştırmalar yapma imkânı buldukça, yeni iletişim kanalları ile dış dünyaya açıldıkça sarsıcı bir gerçekle karşılaştı: Ne Türkiye ne de dünya, bilgi akışını tekelinde bulunduran ve bunu acımasızca yıllar boyu kullanan seçkinci iktidar elitlerinin anlattığı gibi değildi. Bir kere etrafımız düşmanlarla çevrili değildi. Bunu öğrenmek sarsıcı olmuştu. Dahası “iç düşmanlar” diye anlatıla gelenler de “tahayyuli” idi. Bütün bunları sarsılmaz bir inançla bağlı olduğumuz devlete hakim müesses nizamın bekçileri inşa etmiş ve toplumun içselleştirmesi sağlamıştı.
İşte bugün geldiğimiz noktada, bu sarsılmaz inancın son yıllarda darbe almasından, çözülmesinden ve kaybından doğan bir şaşkınlık ve travma hali var ülkede. Yaşadıklarımız kötümserlerin (ve kötü niyetlilerinin) dediği gibi bir çatışma ve çözülmeyi değil, tam tersi bir silkinişi, uyanışı, kendi (ve öteki ile) barışmayı temsil ediyor.
Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, son Bağdat ziyaretinde Iraklı mevkidaşına Türkiye'nin de parçası olduğu bölgeyi tekrar dünyanın yükselen yıldızı haline getirmek için “sınırsız işbirliği” teklifinde bulundu. Bu teklif kendisi ile barışık, iç sorunlarını çözmüş, toplumsal birlik ve bütünlüğü sağlamış bir ülkenin dillendirebileceği bir tekliftir. Yani iç ve dış düşman korkularını yenmiş, dışa açılmayı fırsat olarak gören bir anlayışın peşinden koşabileceği bir hedeftir bölgesel ve küresel işbirlikleri kurmak. Bu amaçları daha kısa sürede gerçekleştirebilmek için herhangi bir dayatmada bulunmadan ortak bir çözüm arayışı içinde bütün toplumsal kesimleri titizlikle dinleyen Sayın Atalay'ın “Gelin el ele verelim, bu sorunu çözelim. Acıları dindirelim. Türkiye'yi büyütelim” çağrısına başta siyasi partilerimiz olmak üzere, herkesin kulak vermesi ve kendilerine düşen sorumlulukları üstlenmesi gerekir. Türkiye'nin büyümesinin önündeki engellerin başka türlü aşılması mümkün değildir.
Çocuklarımızın ne büyük tehlikelerle karşı karşıya olduğunun farkında mıyız?
Pes doğrusu… İnsanın inanası gelmiyor. Vicdansızlığın, acımasızlığın ve gözü dönmüşlüğün meğerse sınırı yokmuş. İngiliz gazetelerine yansıyan bir haberin bana ilk düşündürdükleri bunlar. Çocuk sahibi olanları daha derinden etkilemesi gereken, bunun da ötesinde insaf sahibi herkesi, insanlık onuru taşıyan herkesi şoke etmesi gereken bir haber vardı gazetelerde bugünlerde.
Neydi peki bu haber? Çocukların refahı için projeler yürüten Barnardo Vakfı çoğu kimsenin açık açık konuşmaya cesaret edemediği bir konuda, çocukların fuhşa alıştırılması ve zorlanması konusunda bir rapor yayınladı. “Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” (Whose Child Now?) başlığını taşıyan rapordaki bilgiler vahim bazı gerçekleri ortaya koyuyor.
Rapora göre yüzlerce küçük yaşta kız çocuğu yetişkin erkekler tarafından kandırılıyor ve tuzağa düşürülüyor. Bir kez tuzağa düşen çocuklar ise mafya ve çeteler tarafından şehir şehir dolaştırılıp satılıyor, cinsel istismara uğruyor. Yani her yıl yüzlerce çocuğun geleceği kararıyor İngiltere’de.
“Ateş düştüğü yer yakar” derler. Belki çoğumuzun bu olaylardan haberi bile yok. Ama “Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” isimli rapor bizi acı gerçekler ile yüz yüze bırakıyor. Çocuklarımızın geleceği konusunda kaygılandırıyor ve kötümserliğe sürüklüyor. Bazen etrafımızdaki olayları yeterince detaylı göremeyebiliriz. Bizi ve çocuklarımızı bekleyen tehlikeleri ve riskleri fark edemeyebiliriz.
ŞİMDİ SIRA KİMİN ÇOCUĞUNDA?
Barnardo Vakfı’nın yaptığı şey, bizi çevreleyen ama kimsenin konuşmadığı, görmediği veya görmezden geldiği konularda ufkumuzu ve gözümüzü açmak. Kimin aklına gelir çocuk denecek yaşta kızları erkek arkadaş, sevgili vb maskeleri altında hediyelerle kandırıp şehir şehir gezdirmek, cinsel tacize maruz bırakmak ve başka erkekler ile ilişkiyi kurmaya zorlamak? Hangi vicdan, ahlak ve sorumluluk sahibi insan böyle şeylerin hemen kapımızda beklediğini öngörebilir?
“Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” raporunda yer alan bilgiler şok edici. Tiksindirici. Ama aynı zamanda uyarıcı ve göz açıcı. Rapora göre, Barnardo Vakfı geçen yıl, cinsel tacize uğramış 1060 çocuğa ulaşmış. Bu rakam, sınırlı imkan ve insan gücüyle Barnardo Vakfı’nın ulaşabildiği çocuk sayısı. Ulaşılamayan, gizli kapaklı kalan, hala tacize uğrayan ne kadar çocuk vardır Tanrı bilir.
ÇOCUKLARIMIZ KİMLE GEZİP TOZUYOR?
“Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” raporu ciddi bir rapor. Hepimizi uyarıyor, önlem almaya, uyanık olmaya, çocuklarımıza daha fazla sahip çıkmaya, kol ve kanat germeye çağırıyor bizi. Küçük bir ihmalin, hatanın, özensizliğin, dikkatsizliğin nelere mal olabileceğini, çocuklarımızın geleceğini nasıl karartabileceğini gösteriyor.
Anne-Babalar çocuklarının arkadaşları, iletişim kurduğu kişiler, okulda, sokakta ve internette konuştuğu, arkadaşlık yaptığı ve bir şeyler paylaştığı kimseleri daha yakından tanımaya çalışmalı. Burada amaç polislik ve hafiyelik yaparak çocukları sindirmek, özgürlük alanlarını daraltmak değil. Arkadaş, dost ve sırdaş görünümlü ahlaksızlardan, vicdansızlardan ve daha önemlisi sapkınlardan korumak için bunlar yapılmalı. Her gün gazetelerde okuyoruz. İnternette tanıştığı kişi tarafından kaçırılan, tecavüz edilen, pazarlanan, sövülen, dövülen ve öldürülen çocuklara ilişkin haberler çınlıyor kulaklarımızda.
Dünya artık eskisi kadar güvenli değil. Amacımız okuyucuları korkutmak ve toplumdaki her şey hakkında güvensizlik yaratmak değil kuşkusuz. Ama “Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” başlıklı raporda ortaya konan gerçekleri de göz ardı edemeyiz. Bu nedenle raporu detaylı biçimde okumak ve çocuklarımızın vahşi ellerde heba olmaması için pür dikkat kesilmeliyiz.
Neydi peki bu haber? Çocukların refahı için projeler yürüten Barnardo Vakfı çoğu kimsenin açık açık konuşmaya cesaret edemediği bir konuda, çocukların fuhşa alıştırılması ve zorlanması konusunda bir rapor yayınladı. “Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” (Whose Child Now?) başlığını taşıyan rapordaki bilgiler vahim bazı gerçekleri ortaya koyuyor.
Rapora göre yüzlerce küçük yaşta kız çocuğu yetişkin erkekler tarafından kandırılıyor ve tuzağa düşürülüyor. Bir kez tuzağa düşen çocuklar ise mafya ve çeteler tarafından şehir şehir dolaştırılıp satılıyor, cinsel istismara uğruyor. Yani her yıl yüzlerce çocuğun geleceği kararıyor İngiltere’de.
“Ateş düştüğü yer yakar” derler. Belki çoğumuzun bu olaylardan haberi bile yok. Ama “Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” isimli rapor bizi acı gerçekler ile yüz yüze bırakıyor. Çocuklarımızın geleceği konusunda kaygılandırıyor ve kötümserliğe sürüklüyor. Bazen etrafımızdaki olayları yeterince detaylı göremeyebiliriz. Bizi ve çocuklarımızı bekleyen tehlikeleri ve riskleri fark edemeyebiliriz.
ŞİMDİ SIRA KİMİN ÇOCUĞUNDA?
Barnardo Vakfı’nın yaptığı şey, bizi çevreleyen ama kimsenin konuşmadığı, görmediği veya görmezden geldiği konularda ufkumuzu ve gözümüzü açmak. Kimin aklına gelir çocuk denecek yaşta kızları erkek arkadaş, sevgili vb maskeleri altında hediyelerle kandırıp şehir şehir gezdirmek, cinsel tacize maruz bırakmak ve başka erkekler ile ilişkiyi kurmaya zorlamak? Hangi vicdan, ahlak ve sorumluluk sahibi insan böyle şeylerin hemen kapımızda beklediğini öngörebilir?
“Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” raporunda yer alan bilgiler şok edici. Tiksindirici. Ama aynı zamanda uyarıcı ve göz açıcı. Rapora göre, Barnardo Vakfı geçen yıl, cinsel tacize uğramış 1060 çocuğa ulaşmış. Bu rakam, sınırlı imkan ve insan gücüyle Barnardo Vakfı’nın ulaşabildiği çocuk sayısı. Ulaşılamayan, gizli kapaklı kalan, hala tacize uğrayan ne kadar çocuk vardır Tanrı bilir.
ÇOCUKLARIMIZ KİMLE GEZİP TOZUYOR?
“Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” raporu ciddi bir rapor. Hepimizi uyarıyor, önlem almaya, uyanık olmaya, çocuklarımıza daha fazla sahip çıkmaya, kol ve kanat germeye çağırıyor bizi. Küçük bir ihmalin, hatanın, özensizliğin, dikkatsizliğin nelere mal olabileceğini, çocuklarımızın geleceğini nasıl karartabileceğini gösteriyor.
Anne-Babalar çocuklarının arkadaşları, iletişim kurduğu kişiler, okulda, sokakta ve internette konuştuğu, arkadaşlık yaptığı ve bir şeyler paylaştığı kimseleri daha yakından tanımaya çalışmalı. Burada amaç polislik ve hafiyelik yaparak çocukları sindirmek, özgürlük alanlarını daraltmak değil. Arkadaş, dost ve sırdaş görünümlü ahlaksızlardan, vicdansızlardan ve daha önemlisi sapkınlardan korumak için bunlar yapılmalı. Her gün gazetelerde okuyoruz. İnternette tanıştığı kişi tarafından kaçırılan, tecavüz edilen, pazarlanan, sövülen, dövülen ve öldürülen çocuklara ilişkin haberler çınlıyor kulaklarımızda.
Dünya artık eskisi kadar güvenli değil. Amacımız okuyucuları korkutmak ve toplumdaki her şey hakkında güvensizlik yaratmak değil kuşkusuz. Ama “Şimdi Sıra Kimin Çocuğunda?” başlıklı raporda ortaya konan gerçekleri de göz ardı edemeyiz. Bu nedenle raporu detaylı biçimde okumak ve çocuklarımızın vahşi ellerde heba olmaması için pür dikkat kesilmeliyiz.
Çağımızda Dini Kurumlar ve Kamusal Hizmetler
Son iki hafta modern toplumların din ve dini kurumlarla ilişkilerini gözden geçiriyoruz. Bu hafta dini kurumların özellikle kamusal hizmetler üstlenerek toplumsal hayata katkılarından bahsedeceğim. Böylece din-birey ve din-toplum ilişkilerinin inanç, kimlik ve eylem boyutuna ilaveten bir de kurumsal ilişki ve etkileşim boyutunu gözden geçirmiş olacağız.
Dinin modern toplumlarda şimdiye kadar üzerinde pek durulmayan ancak devlet ve toplumla derin ve yoğun ilişkileri olan bir alan, kuşkusuz kamu hizmetleri ve sosyal hizmetler alanıdır. Modern devlerin önemli özelliklerinden biri refah toplumunu amaçlamasıdır. Bu nedenle modern toplumlar, sosyal hizmetlerin devlet eliyle sunulduğu refah toplumları olarak görülür. Özellikle eğitim ve sağlık gibi kamu hizmetleri, çocuk ve yaşlıların bakımı, yoksul ve muhtaçlara yardım, suçluların rehabilitasyonu gibi sosyal hizmetler refah devletinin sorumluluğundadır.
Bugün gelinen noktada dünyanın pek çok ülkesinde devletlerin tek başına söz konusu kamu ve sosyal hizmetleri yeterince veremedikleri, ihtiyaç duyduklarında dini kuruluşların hizmetlerinden de yararlandıkları görülmektedir. Özellikle ABD ve Avrupa’da yaygın örnekleri olan bu durum, Türkiye’den bakıldığında ise, modern toplumlarda dinin konumu ve işlevi konusunun yeniden düşünülmesi gerektirecektir. Zira birçok devlet, eğitimden sağlığa, çocuk ve yaşlı bakımından suçluların rehabilitasyonuna kadar toplumun ihtiyaç duyduğu pek çok alanda dini kuruluşların rol almasını doğal ve meşru görmekte, teşvik etmekte ve finansal olarak desteklemektedir.
AVRUPA’DA DİNİ KURUMLARIN SOSYAL HİZMETLERİ
Avrupa modernleşmesinin bireysel ve toplumsal dindarlık üzerinde yıpratıcı etkileri olmuş, dini kurumların etkileri azaltılmıştır. Ancak Türkiye’deki algının aksine bugünkü Avrupa’da dini kurumların kapısı kapatılmamış, kamusal alandan tümüyle dışlanmamış ve devletin (rejimin) rakipleri olarak görülmemiştir. Yeni siyasi ve toplumsal şartlara ayak uyduran dini kurumlar, özellikle eğitim başta olmak üzere pek çok alanda devlet destekli etkinlikler ve projeler yürütmeye başlamıştır.
Günümüzde bu ilişkinin ya da kurumsal dinin etkisini gösteren çarpıcı örnekler vardır. Örneğin Almanya’da devletten sonra en çok sayıda çalışan istihdam eden kurum kilisedir. Kilisenin, okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumlarının büyük bir çoğunluğunu idare ettiği, çok sayıda huzurevi ve hastane işlettiği ve bütün bu kurumların giderlerinin devlet tarafından karşılandığı göz önüne alındığında, Almanya’da kiliselerin, en azından kamusal ve sosyal hizmetlerin sağlanması alanında toplumsal hayatı ne kadar etkileyebileceği görülebilir. Benzer durumları, farklı ölçeklerde, çoğu Avrupa ülkesinde görmek mümkündür.
Örneğin İngiltere’de kiliselerin kontrolündeki ilk ve orta düzeyli okulların sayısı azımsanamayacak sayıdadır. Söz konusu okulların giderlerinin büyük bir kısmı kamu fonlarından karşılanmaktadır. İngiltere’de kiliselerin kamu fonlarından yararlanarak sunduğu diğer hizmetler arasında hastanelerdeki manevi danışmanlık ile hapishanelerde suçluların rehabilitasyonuna katkıda bulunabilecek rehberlik hizmetleri sayılabilir. Kamu ve sosyal hizmetlerin sunulmasında kiliselerin üstendikleri roller ve projelere ilişkin Avrupa’dan benzer örnekleri çoğaltmak mümkündür. Burada zikredilen örnekler, din-toplum ve din-devlet ilişkileri söz konusu olduğunda Avrupa’ya ilişkin ezberlerin bozulması için yeterli olacaktır.
DİNİ KURUMLARDAN KORKULMALI MI?
Avrupa dışına çıktığımızda din ve toplum ilişkilerinin daha dinamik olduğunu görürüz. ABD’de başlatılan “inanç/din temelli girişim”i de bu bağlamda zikretmekte yarar var. Zira geçmişte din eğitimi dahil dini kuruşların etkinliklerine kamusal fon ayırmayan ABD, devletin elinin yeterince etkin ulaşmadığı alanlarda dini kuruluşların faaliyetlerini destekleme kararı almakta zorlanmamıştır. Dini gruplar ve kuruluşlar sosyal ve spritüel kapital kaynağı olarak görülmüş ve toplumsal sorunların çözümlenmesinde katkıları daha geniş çaplı alınmaya başlanmıştır.
Yukarıdaki tartışmalar modern toplum ve din ilişkisinin çok boyutlu olduğunu, ABD ve Avrupa örneklerinde de görüldüğü gibi, dini grup ve kurumların devlet tarafından yok sayılmak ve göz ardı edilmek yerine, kamusal ve sosyal hizmetlerin sunulmasına ve toplumsal sorunların çözümüne dahil edildiğini göstermektedir. Din, bu ülkelerde farklı form ve ölçeklerde, vicdani bir mesele olmanın da ötesinde toplumsal süreçlere olumlu ve yapıcı katkıda bulunmaktadır. Söz konusu katkıları meşrulaştıran ve aynı zamanda sınırlarını belirleyen hukuki düzenlemeler de korku ve kaygıların oluşmasına engel olmaktadır.
Dinin modern toplumlarda şimdiye kadar üzerinde pek durulmayan ancak devlet ve toplumla derin ve yoğun ilişkileri olan bir alan, kuşkusuz kamu hizmetleri ve sosyal hizmetler alanıdır. Modern devlerin önemli özelliklerinden biri refah toplumunu amaçlamasıdır. Bu nedenle modern toplumlar, sosyal hizmetlerin devlet eliyle sunulduğu refah toplumları olarak görülür. Özellikle eğitim ve sağlık gibi kamu hizmetleri, çocuk ve yaşlıların bakımı, yoksul ve muhtaçlara yardım, suçluların rehabilitasyonu gibi sosyal hizmetler refah devletinin sorumluluğundadır.
Bugün gelinen noktada dünyanın pek çok ülkesinde devletlerin tek başına söz konusu kamu ve sosyal hizmetleri yeterince veremedikleri, ihtiyaç duyduklarında dini kuruluşların hizmetlerinden de yararlandıkları görülmektedir. Özellikle ABD ve Avrupa’da yaygın örnekleri olan bu durum, Türkiye’den bakıldığında ise, modern toplumlarda dinin konumu ve işlevi konusunun yeniden düşünülmesi gerektirecektir. Zira birçok devlet, eğitimden sağlığa, çocuk ve yaşlı bakımından suçluların rehabilitasyonuna kadar toplumun ihtiyaç duyduğu pek çok alanda dini kuruluşların rol almasını doğal ve meşru görmekte, teşvik etmekte ve finansal olarak desteklemektedir.
AVRUPA’DA DİNİ KURUMLARIN SOSYAL HİZMETLERİ
Avrupa modernleşmesinin bireysel ve toplumsal dindarlık üzerinde yıpratıcı etkileri olmuş, dini kurumların etkileri azaltılmıştır. Ancak Türkiye’deki algının aksine bugünkü Avrupa’da dini kurumların kapısı kapatılmamış, kamusal alandan tümüyle dışlanmamış ve devletin (rejimin) rakipleri olarak görülmemiştir. Yeni siyasi ve toplumsal şartlara ayak uyduran dini kurumlar, özellikle eğitim başta olmak üzere pek çok alanda devlet destekli etkinlikler ve projeler yürütmeye başlamıştır.
Günümüzde bu ilişkinin ya da kurumsal dinin etkisini gösteren çarpıcı örnekler vardır. Örneğin Almanya’da devletten sonra en çok sayıda çalışan istihdam eden kurum kilisedir. Kilisenin, okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumlarının büyük bir çoğunluğunu idare ettiği, çok sayıda huzurevi ve hastane işlettiği ve bütün bu kurumların giderlerinin devlet tarafından karşılandığı göz önüne alındığında, Almanya’da kiliselerin, en azından kamusal ve sosyal hizmetlerin sağlanması alanında toplumsal hayatı ne kadar etkileyebileceği görülebilir. Benzer durumları, farklı ölçeklerde, çoğu Avrupa ülkesinde görmek mümkündür.
Örneğin İngiltere’de kiliselerin kontrolündeki ilk ve orta düzeyli okulların sayısı azımsanamayacak sayıdadır. Söz konusu okulların giderlerinin büyük bir kısmı kamu fonlarından karşılanmaktadır. İngiltere’de kiliselerin kamu fonlarından yararlanarak sunduğu diğer hizmetler arasında hastanelerdeki manevi danışmanlık ile hapishanelerde suçluların rehabilitasyonuna katkıda bulunabilecek rehberlik hizmetleri sayılabilir. Kamu ve sosyal hizmetlerin sunulmasında kiliselerin üstendikleri roller ve projelere ilişkin Avrupa’dan benzer örnekleri çoğaltmak mümkündür. Burada zikredilen örnekler, din-toplum ve din-devlet ilişkileri söz konusu olduğunda Avrupa’ya ilişkin ezberlerin bozulması için yeterli olacaktır.
DİNİ KURUMLARDAN KORKULMALI MI?
Avrupa dışına çıktığımızda din ve toplum ilişkilerinin daha dinamik olduğunu görürüz. ABD’de başlatılan “inanç/din temelli girişim”i de bu bağlamda zikretmekte yarar var. Zira geçmişte din eğitimi dahil dini kuruşların etkinliklerine kamusal fon ayırmayan ABD, devletin elinin yeterince etkin ulaşmadığı alanlarda dini kuruluşların faaliyetlerini destekleme kararı almakta zorlanmamıştır. Dini gruplar ve kuruluşlar sosyal ve spritüel kapital kaynağı olarak görülmüş ve toplumsal sorunların çözümlenmesinde katkıları daha geniş çaplı alınmaya başlanmıştır.
Yukarıdaki tartışmalar modern toplum ve din ilişkisinin çok boyutlu olduğunu, ABD ve Avrupa örneklerinde de görüldüğü gibi, dini grup ve kurumların devlet tarafından yok sayılmak ve göz ardı edilmek yerine, kamusal ve sosyal hizmetlerin sunulmasına ve toplumsal sorunların çözümüne dahil edildiğini göstermektedir. Din, bu ülkelerde farklı form ve ölçeklerde, vicdani bir mesele olmanın da ötesinde toplumsal süreçlere olumlu ve yapıcı katkıda bulunmaktadır. Söz konusu katkıları meşrulaştıran ve aynı zamanda sınırlarını belirleyen hukuki düzenlemeler de korku ve kaygıların oluşmasına engel olmaktadır.
Din ve Toplum İlişkilerinin İnanç, Kimlik ve Eylem Boyutu
Geçen hafta modern toplum ve din ilişkilerini tartışmaya başlamıştık. Özellikle disiplinler arası bir yaklaşımla bakıldığında modern toplum din ilişkilerinin inanç, kimlik, eylem ve kurumsal alanlarda belirginleştiği söylenmiştik. Şimdi bu alanlardaki ilişkileri değerlendirmeye çalışalım.
Modern toplumlarda din önemli bir inanç öğesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Batı Avrupa istisnası dışında kalan ülkelerin çoğunda farklı biçim, içerik ve yoğunlukta din, tanrı ve ahret inancı olduğu görülmektedir. Avrupa ülkelerinde ise kurumsal din, yani kilisenin temsil ettiği din anlayışı yerine “bir kiliseye ait olmadan inanç/dindarlık” olgusunun geliştiği, özellikle doğu kökenli mistik hareketlere katılımın yükseldiği görülmektedir. Ayrıca yeni dini hareketlerin dünyanın pek çok bölgesine yayılarak taraftar ağlarını ve etkinlik alanlarını genişlettikleri göze çarpmaktadır. Dünya Değerler Araştırması ve Avrobarometre gibi geniş kapsamlı araştırma verileri de modern toplumlarda bireylerin tümüyle dinden kopmadığını ve dinle ilişkilerini sürdürdüğünü teyit etmektedir.
İnançla ilintili olarak dinin bireysel ve toplumsal kimlik kaynağı olarak da işlev gördüğünün altının çizilmesi gerekir. Zira “medeniyetler çatışması” tezi dinin toplumsal kimlik yönüne işaret etmekte ve ayrıştırıcılığı üzerine yoğunlaşmakta, “medeniyetler ittifakı” tezi de dini aidiyetlerin kültürel kimlik üzerindeki etkisini vurgulamakta ancak çatışmacı değil uzlaşmacı bir yaklaşımla farklı kimlik referanslarının bir arada yaşayabileceği tezine yaslanmaktadır.
Geçtiğimiz yıllarda Türkiye karşıtları genelde insan hakları, nüfusun büyüklüğü, ekonominin zayıflığı, Avrupa’ya göç riski gibi konuları gündeme getirerek Türkiye’nin AB üyeliğine karşı çıkarken bugün, Türkiye’nin farklı dini ve kültürel kodları olan bir medeniyet havzasına dahil olduğunu ve Avrupa kimliği ile uyuşmasının mümkün olmadığını savunmaktadır. Bu kültürcü söylem sadece Türkiye’yi “öteki” olarak tanımlamamakta Avrupa ülkelerinde yaşayan ve çoğu da yaşadığı ülkenin vatandaşı olan Müslümanları da dini aidiyet ve kültürel kimlik temelinde “ötekileştirmektedir”.
EYLEM VE DAVRANIŞ DÜZEYİ
Modern toplumlarda dinin en görünür yönlerinden biri inanç sahiplerinin zaman zaman bireysel zaman zaman da bir grup halinde veya bir kurum çatısı altında yaptıkları etkinliklerdir ki genel anlamıyla buna “gönüllülük” denilebilir. Dini inançların gönüllülük davranışını teşvik ettiği ve bu davranış biçiminin toplumsal bir davranışa dönüşerek geniş kitleleri etkileyebileceği görülmektedir.
Gönüllülük davranışlarına ilişkin araştırmalara bakıldığında bir dizi eylem türü ile karşılaşmak mümkündür. Bunlar arasında, dini kurumlar veya diğer yardımlaşma kuruluşlarına bağışlar, okul, hastane, ibadethane, huzurevleri ve çocuk esirgeme kurumu gibi yerlerde karşılık almadan yapılan çalışmalar, özellikle doğal felaketler gibi durumlarda yardım faaliyetlerine katılmak en sık rastlanan gönüllü davranışları olarak zikredilebilir. Özellikle modern toplumların dinle kurumsal ilişkileri çerçevesinde de ele alınacağı gibi ağırlıklı olarak inanç/dinden ilham alan dernek, vakıf ve sivil toplum kuruluşları şemsiyesi altında yapılan çoğu çalışmayı da modern toplum ve din ilişkilerinin eylem ve davranış düzeyinde gerçekleşen ilişkileri arasında saymak mümkündür.
KURUMSAL DÜZEY VE GÖNÜLLÜ DAVRANIŞ
Modern toplumlarda dinin en belirgin etkilerinden birini kurumsal alanda görmek mümkündür. Kurumsal alandaki ilişkiyi iki ana eksende ele almak gerekmektedir: gönüllü kuruluşlar ve kamu hizmeti sunan dini kuruluşlar.
Dini grupların çoğu, inançlarından aldıkları ilhamla örgütlenmekte ve tüzel kişilik haklarından yararlanmaya çalışmaktadır. Tarihi çok eskilere dayalı bu kurumsallaşmalar vakıf, dernek ve sivil toplum kuruluşu olarak karşımıza çıkmaktadır. Dini temelli gönüllü kuruluşların dini propaganda ve misyonerlikten, dayanışma ve yoksullukla mücadeleye kazar bir dizi etkinlik gösterdiğini ve bu çalışmaların da toplumsal etkileri olduğu gözlenmektedir. Söz konusu kuruluşlar modern medya, iletişim, reklam ve finansman aygıtlarını etkin bir şekilde kullanmakta ve küreselleşmenin ortaya çıkardığı fırsat alanlarından yararlanmaktadır.
Türkiye ve pek çok İslam ülkesinde vakıf ve sosyal yardımlaşma geleneğinin temelinde dini saiklerin birinci derecede belirleyici olduğunu söylemek mümkündür. Ancak Türkiye’de dernekler ve vakıflar yasasının, dini karakterli örgütlenmelere kısıtlamalar getirmesinin, dinin söz konusu potansiyelinin daha dinamik ve verimli biçimde mobilize edilmesini yavaşlattığı söylenebilir.
Modern toplumlarda din önemli bir inanç öğesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Batı Avrupa istisnası dışında kalan ülkelerin çoğunda farklı biçim, içerik ve yoğunlukta din, tanrı ve ahret inancı olduğu görülmektedir. Avrupa ülkelerinde ise kurumsal din, yani kilisenin temsil ettiği din anlayışı yerine “bir kiliseye ait olmadan inanç/dindarlık” olgusunun geliştiği, özellikle doğu kökenli mistik hareketlere katılımın yükseldiği görülmektedir. Ayrıca yeni dini hareketlerin dünyanın pek çok bölgesine yayılarak taraftar ağlarını ve etkinlik alanlarını genişlettikleri göze çarpmaktadır. Dünya Değerler Araştırması ve Avrobarometre gibi geniş kapsamlı araştırma verileri de modern toplumlarda bireylerin tümüyle dinden kopmadığını ve dinle ilişkilerini sürdürdüğünü teyit etmektedir.
İnançla ilintili olarak dinin bireysel ve toplumsal kimlik kaynağı olarak da işlev gördüğünün altının çizilmesi gerekir. Zira “medeniyetler çatışması” tezi dinin toplumsal kimlik yönüne işaret etmekte ve ayrıştırıcılığı üzerine yoğunlaşmakta, “medeniyetler ittifakı” tezi de dini aidiyetlerin kültürel kimlik üzerindeki etkisini vurgulamakta ancak çatışmacı değil uzlaşmacı bir yaklaşımla farklı kimlik referanslarının bir arada yaşayabileceği tezine yaslanmaktadır.
Geçtiğimiz yıllarda Türkiye karşıtları genelde insan hakları, nüfusun büyüklüğü, ekonominin zayıflığı, Avrupa’ya göç riski gibi konuları gündeme getirerek Türkiye’nin AB üyeliğine karşı çıkarken bugün, Türkiye’nin farklı dini ve kültürel kodları olan bir medeniyet havzasına dahil olduğunu ve Avrupa kimliği ile uyuşmasının mümkün olmadığını savunmaktadır. Bu kültürcü söylem sadece Türkiye’yi “öteki” olarak tanımlamamakta Avrupa ülkelerinde yaşayan ve çoğu da yaşadığı ülkenin vatandaşı olan Müslümanları da dini aidiyet ve kültürel kimlik temelinde “ötekileştirmektedir”.
EYLEM VE DAVRANIŞ DÜZEYİ
Modern toplumlarda dinin en görünür yönlerinden biri inanç sahiplerinin zaman zaman bireysel zaman zaman da bir grup halinde veya bir kurum çatısı altında yaptıkları etkinliklerdir ki genel anlamıyla buna “gönüllülük” denilebilir. Dini inançların gönüllülük davranışını teşvik ettiği ve bu davranış biçiminin toplumsal bir davranışa dönüşerek geniş kitleleri etkileyebileceği görülmektedir.
Gönüllülük davranışlarına ilişkin araştırmalara bakıldığında bir dizi eylem türü ile karşılaşmak mümkündür. Bunlar arasında, dini kurumlar veya diğer yardımlaşma kuruluşlarına bağışlar, okul, hastane, ibadethane, huzurevleri ve çocuk esirgeme kurumu gibi yerlerde karşılık almadan yapılan çalışmalar, özellikle doğal felaketler gibi durumlarda yardım faaliyetlerine katılmak en sık rastlanan gönüllü davranışları olarak zikredilebilir. Özellikle modern toplumların dinle kurumsal ilişkileri çerçevesinde de ele alınacağı gibi ağırlıklı olarak inanç/dinden ilham alan dernek, vakıf ve sivil toplum kuruluşları şemsiyesi altında yapılan çoğu çalışmayı da modern toplum ve din ilişkilerinin eylem ve davranış düzeyinde gerçekleşen ilişkileri arasında saymak mümkündür.
KURUMSAL DÜZEY VE GÖNÜLLÜ DAVRANIŞ
Modern toplumlarda dinin en belirgin etkilerinden birini kurumsal alanda görmek mümkündür. Kurumsal alandaki ilişkiyi iki ana eksende ele almak gerekmektedir: gönüllü kuruluşlar ve kamu hizmeti sunan dini kuruluşlar.
Dini grupların çoğu, inançlarından aldıkları ilhamla örgütlenmekte ve tüzel kişilik haklarından yararlanmaya çalışmaktadır. Tarihi çok eskilere dayalı bu kurumsallaşmalar vakıf, dernek ve sivil toplum kuruluşu olarak karşımıza çıkmaktadır. Dini temelli gönüllü kuruluşların dini propaganda ve misyonerlikten, dayanışma ve yoksullukla mücadeleye kazar bir dizi etkinlik gösterdiğini ve bu çalışmaların da toplumsal etkileri olduğu gözlenmektedir. Söz konusu kuruluşlar modern medya, iletişim, reklam ve finansman aygıtlarını etkin bir şekilde kullanmakta ve küreselleşmenin ortaya çıkardığı fırsat alanlarından yararlanmaktadır.
Türkiye ve pek çok İslam ülkesinde vakıf ve sosyal yardımlaşma geleneğinin temelinde dini saiklerin birinci derecede belirleyici olduğunu söylemek mümkündür. Ancak Türkiye’de dernekler ve vakıflar yasasının, dini karakterli örgütlenmelere kısıtlamalar getirmesinin, dinin söz konusu potansiyelinin daha dinamik ve verimli biçimde mobilize edilmesini yavaşlattığı söylenebilir.
Modern Toplumlarda Din
Diyanet İşleri Başkanlığı “Din ve Toplum” konulu Dördüncü Din Şura’sını Ankara’da düzenliyor. Kanaatimce Diyanet dünyadaki gelişmeleri iyi okuyor ve tartışmaların nesnesi olmaktan çok öznesi olmak için çaba gösteriyor.
Modern toplumlarda dinin yeri, konumu, etkileri; ekonomi, eğitim ve siyaset gibi kurumlarla ilişkileri gittikçe artan oranda dikkat çekiyor, çok sayıda bilimsel araştırma, yayın, kongre ve sempozyumun konusu oluyor. Pek çok ülkede üniversite bünyelerinde din-toplum ilişkilerini incelemeye yönelik araştırma merkezleri kurulmakta, yeni yüksek lisans ve doktora programları açılmakta, bağımsız düşünce kuruluşları araştırma projelerinde dinle ilgili konulara geniş yer vermektedir.
Bu noktada şu soruları sormak yerinde olacaktır. Acaba dine duyulan bu ilginin kaynağı nedir? Niçin araştırma kurumları, üniversiteler, düşünce kuruluşları ve siyaset, kültür, ekonomi, toplum ve benzeri konularda imali fikir eden pek çok kişi din konusuna ilgi duymaya başladı?
Bu soruların cevabı geçtiğimiz yüzyıla damgasını vuran ve dinin toplum hayatından izafi olarak çekileceği öngörüsünde bulunan modernleşme teorisinin yeniden gözden geçirilmesinde yatmaktadır. Günümüz sosyal bilimlerinde de bir hayli baskın olan ve yaygın kabul gören modernleşme teorisi, sanayileşme, kentleşme ve rasyonalleşme süreçleri ile toplumların modernleştikçe, din ve kutsaldan uzaklaşacaklarını ve dünyevileşeceklerini varsayıyordu.
Kuşkusuz Avrupa’nın tarihsel ve toplumsal deneyimlerine dayanan, yani Avrupa’da yaşanan din-toplum ve din-devlet ilişkilerinin şekillendirdiği bu yaklaşımın geçerlilik iddiasının ciddiye alınması gerekir. Ancak söz konusu yaklaşımın evrensel bir gerçekliğe tekabül etmediğinin, yani her modernleşme sürecinin, bu süreci yaşayan toplumun dinle bağlantılarını zayıflatacağını ve toplumun hayatından dini çıkaracağını söylemek mevcut sosyolojik verilerle çelişmektedir.
Klasik sosyoloji teorilerine ve M. Weber, E. Durkheim ve K. Marks gibi sosyolojinin kurucu öncülerinin bilimsel çalışma ve analizlerine bakıldığında dinin merkezi bir konu olduğunu rahatlıkla görülebilir. Weber, Durkheim ve Marks yaşadıkları dönem toplumlarının anlaşılmasına dini önemli bir faktör olarak görmüşlerdir. Ancak Aydınlanma ile başlayıp sanayileşme, kentleşme ve modernleşme süreçleri Batı’da din-toplum ilişkilerinde yeni bir dönemi başlatmıştır.
Bu süreçler kilise ve mezheplerin temsil ettiği dinin toplumsal kurumlar üzerindeki etkisini büyük oranda törpülemiş, zayıflatmış ve yüzeyselleştirmiştir. Kilisenin eğitim, siyaset ve iktidar gibi alanlardaki yetkileri ellerinden alınmış ve söz konusu sorumluluk ve yetkileri modern-laik devlet üstelenerek gücünü pekiştirmiş, kilise ve onun temsil ettiği din ise kamusal alandan çekilmek zorunda bırakılmıştır.
Laikliğin kurumsallaşması, eğitim, öğretim ve kamu hizmetlerinin devlet eliyle yürütülmesi kilisenin güç, etkinlik ve rol kaybına neden olmuştur. Batı ülkelerinde yaşanan bu gelişmeler, sosyal bilimler paradigmasını belirgin biçimde etkilemiş, dini inanç ve kurumlar Weber, Durkheim ve Marks’ın aksine, modern toplum analizlerinde bir faktör olarak görülmemeye başlanmıştır. Yani çoğu sosyal bilimci için toplumsal analizlerde din uzun süre araştırmaya değer bir olgu olmaktan çıkmıştır. Ancak bu bakış açısı 1970’li yıllardan itibaren değişmeye başladı.
Türkiye’deki sosyal bilimciler de uzun süre Avrupa’daki meslektaşlarının geliştirdikleri modernite kuramının etkisinde kalmış, kendi toplumlarındaki özgün ve derin din-toplum ilişkilerini görmezden gelerek çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Din çoğunlukla modernitenin karşısına yerleştirilmiş, gericilik, muhafazakarlık ve zaman zaman da yobazlığın kaynağı olarak gösterilmiştir.
Türkiye’de ise toplumsal kimliğin önemli belirleyicilerinden olan din, Fransız laiklik anlayışının da etkisiyle, tümüyle kamusal alan dışı bırakılmş, 28 Şubat gibi toplumsal mühendislik projeleri ile her alandan kazınmak istenmiştir. Öyle ki, Türkiye’de din-toplum ilişkilerini araştırmak ve bu konuda yayın yapmak zaman zaman riskleri de beraberinde getirmiştir. Örneğin Şerif Mardin 1960’larda Din ve İdeoloji kitabını yayınladığında, çalışma konusunda eleştirilere uğramış, benzer konularda bilimsel çalışmalarını yurt dışında daha rahat sürdürmüştür. Yayınladığı bazı kitaplardan dolayı da Türk Bilimler Akademisine Üye’liğinin kabul edilmediği iddia edilmiştir.
Haftaya bu konuya devam edeceğiz.
Modern toplumlarda dinin yeri, konumu, etkileri; ekonomi, eğitim ve siyaset gibi kurumlarla ilişkileri gittikçe artan oranda dikkat çekiyor, çok sayıda bilimsel araştırma, yayın, kongre ve sempozyumun konusu oluyor. Pek çok ülkede üniversite bünyelerinde din-toplum ilişkilerini incelemeye yönelik araştırma merkezleri kurulmakta, yeni yüksek lisans ve doktora programları açılmakta, bağımsız düşünce kuruluşları araştırma projelerinde dinle ilgili konulara geniş yer vermektedir.
Bu noktada şu soruları sormak yerinde olacaktır. Acaba dine duyulan bu ilginin kaynağı nedir? Niçin araştırma kurumları, üniversiteler, düşünce kuruluşları ve siyaset, kültür, ekonomi, toplum ve benzeri konularda imali fikir eden pek çok kişi din konusuna ilgi duymaya başladı?
Bu soruların cevabı geçtiğimiz yüzyıla damgasını vuran ve dinin toplum hayatından izafi olarak çekileceği öngörüsünde bulunan modernleşme teorisinin yeniden gözden geçirilmesinde yatmaktadır. Günümüz sosyal bilimlerinde de bir hayli baskın olan ve yaygın kabul gören modernleşme teorisi, sanayileşme, kentleşme ve rasyonalleşme süreçleri ile toplumların modernleştikçe, din ve kutsaldan uzaklaşacaklarını ve dünyevileşeceklerini varsayıyordu.
Kuşkusuz Avrupa’nın tarihsel ve toplumsal deneyimlerine dayanan, yani Avrupa’da yaşanan din-toplum ve din-devlet ilişkilerinin şekillendirdiği bu yaklaşımın geçerlilik iddiasının ciddiye alınması gerekir. Ancak söz konusu yaklaşımın evrensel bir gerçekliğe tekabül etmediğinin, yani her modernleşme sürecinin, bu süreci yaşayan toplumun dinle bağlantılarını zayıflatacağını ve toplumun hayatından dini çıkaracağını söylemek mevcut sosyolojik verilerle çelişmektedir.
Klasik sosyoloji teorilerine ve M. Weber, E. Durkheim ve K. Marks gibi sosyolojinin kurucu öncülerinin bilimsel çalışma ve analizlerine bakıldığında dinin merkezi bir konu olduğunu rahatlıkla görülebilir. Weber, Durkheim ve Marks yaşadıkları dönem toplumlarının anlaşılmasına dini önemli bir faktör olarak görmüşlerdir. Ancak Aydınlanma ile başlayıp sanayileşme, kentleşme ve modernleşme süreçleri Batı’da din-toplum ilişkilerinde yeni bir dönemi başlatmıştır.
Bu süreçler kilise ve mezheplerin temsil ettiği dinin toplumsal kurumlar üzerindeki etkisini büyük oranda törpülemiş, zayıflatmış ve yüzeyselleştirmiştir. Kilisenin eğitim, siyaset ve iktidar gibi alanlardaki yetkileri ellerinden alınmış ve söz konusu sorumluluk ve yetkileri modern-laik devlet üstelenerek gücünü pekiştirmiş, kilise ve onun temsil ettiği din ise kamusal alandan çekilmek zorunda bırakılmıştır.
Laikliğin kurumsallaşması, eğitim, öğretim ve kamu hizmetlerinin devlet eliyle yürütülmesi kilisenin güç, etkinlik ve rol kaybına neden olmuştur. Batı ülkelerinde yaşanan bu gelişmeler, sosyal bilimler paradigmasını belirgin biçimde etkilemiş, dini inanç ve kurumlar Weber, Durkheim ve Marks’ın aksine, modern toplum analizlerinde bir faktör olarak görülmemeye başlanmıştır. Yani çoğu sosyal bilimci için toplumsal analizlerde din uzun süre araştırmaya değer bir olgu olmaktan çıkmıştır. Ancak bu bakış açısı 1970’li yıllardan itibaren değişmeye başladı.
Türkiye’deki sosyal bilimciler de uzun süre Avrupa’daki meslektaşlarının geliştirdikleri modernite kuramının etkisinde kalmış, kendi toplumlarındaki özgün ve derin din-toplum ilişkilerini görmezden gelerek çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Din çoğunlukla modernitenin karşısına yerleştirilmiş, gericilik, muhafazakarlık ve zaman zaman da yobazlığın kaynağı olarak gösterilmiştir.
Türkiye’de ise toplumsal kimliğin önemli belirleyicilerinden olan din, Fransız laiklik anlayışının da etkisiyle, tümüyle kamusal alan dışı bırakılmş, 28 Şubat gibi toplumsal mühendislik projeleri ile her alandan kazınmak istenmiştir. Öyle ki, Türkiye’de din-toplum ilişkilerini araştırmak ve bu konuda yayın yapmak zaman zaman riskleri de beraberinde getirmiştir. Örneğin Şerif Mardin 1960’larda Din ve İdeoloji kitabını yayınladığında, çalışma konusunda eleştirilere uğramış, benzer konularda bilimsel çalışmalarını yurt dışında daha rahat sürdürmüştür. Yayınladığı bazı kitaplardan dolayı da Türk Bilimler Akademisine Üye’liğinin kabul edilmediği iddia edilmiştir.
Haftaya bu konuya devam edeceğiz.
Türkiye’de AB’nin imajında iyileşme var mı?
Geçen hafta yeni yapılan bir araştırmanın sonuçlarını sizinle paylaşmaya başlamıştım. Bu hafta kaldığımız yerden devam ediyorum. Konumuz Türk halkının AB’ye bakış açısının detaylı biçimde ele alınması ve değerlendirilmesi idi. Daha önce de belirttiğimiz gibi AB’nin imajı üyelik müzakereleri başlayana kadar çok iyi idi. Ancak bugün geldiğimiz noktada genel olarak “AB’nin imajı” Türk kamuoyunun sadece %46’sı (güz 2008’de %41) tarafından olumlu olarak değerlendiriliyor.
AB üyelerinin bu sonuçlar üzerinde kafa yorması lazım. Yoksa Türkiye’nin farklı arayışlara girmesinin önüne geçilmesi zor olacak. AB Türkiye’nin kendisine mahkum olduğunu sanıyor ve tabiî ki yanılıyor. Çünkü artık Türkiye AB’ye muhtaç olmaktan çoktan kurtuldu ve kendi yolunu çizebilecek güvene ve kaynaklara sahip bir ülke.
Türkler açısından her şeyden önce ekonomik refah anlamı taşıyan “AB”, üye ülkeler için Birliğin dört bir yanında seyahat, eğitim ve çalışma özgürlüğü olarak algılanıyor. AB ile ilgili düşüncelere bakıldığında şöyle bir manzara çıkıyor karşımıza. Hem Türkiye’de hem de Birlik üyesi ülkelerde, görüşlerinin AB tarafından dikkate alındığını düşünenlerin oranı oldukça düşük seyrediyor. Hem Türkiye’de hem de Birlik üyesi ülkelerde insanların, AB’nin işleyişini pek de iyi anlamadıkları görülüyor.
AVRUPALI KİMLİĞİ NE ANLAMA GELİYOR?
“Avrupalı kimliğini tanımlayan unsurlarla ilgili olarak yapılan değerlendirmelerde, ciddi bir takım farklılıklar söz konusu. Türkiye’de ve bir bütün olarak Avrupa’da en önemli husus olarak karşımıza, ‘ortak ve paylaşılan Avrupa kültürü’ unsuru çıkıyor. Ancak ‘ortak din’ unsuru, AB ülkelerine nazaran Türkiye’de daha önemli bir husus olarak vurgulanırken ‘ortak coğrafya’ AB ülkelerinde Türkiye’ye göre daha önemli bir husus olarak görülüyor.
Kendini Avrupalı görenlerin oranı üye ülkelerde %74, Türkiye’de ise %30 düzeyinde. Bununla beraber Avrupa’da bile kimlik tercihleri, yerini tamamen bir Avrupalı kimliğine bırakmış değildir; nitekim üye ülkelerdeki vatandaşlar, Türkiye’dekinden bile yüksek bir düzey olan %94 gibi bir oranla kendilerini, kendi milliyetleriyle tanımlanma eğilimi sergilemektedir. Bu oran Türkiye’de %90 düzeyindedir.” Demek ki AB üyeliği milli kimlikleri ve aidiyetleri kesinlikle ortadan kaldırmıyor. Bu nedenle kültürel kimlik zarar görür endişesinden kurtulmak gerekiyor.
AB VE KÜRESELLEŞME HAKKINDAKİ DÜŞÜNCELER
“Küreselleşmenin, ulusal şirketler ve istihdam açısından tehdit teşkil ettiği yönündeki değerlendirmeler, 2009 baharında bir miktar düşüşe geçmiş durumda (Türkiye’de güz 2008’de %33 olan oran, bu dönem için %27 düzeyinde). AB üyesi ülkelerde ankete katılanlar, Türkiye’dekilere nazaran küreselleşmeyi daha büyük bir tehdit olarak görmektedir.” Bu da gösteriyor ki Türkleri kendine güveni daha güçlü ve dışa dönük olmayı bir tehlike olarak görenlerin oranı daha az.
“Güz 2008 ile mukayese edildiğinde, AB’yi kendilerini küreselleşmenin olumsuz etkilerine karşı koruyan aynı zamanda da olumlu etkilerinden daha iyi bir düzeyde faydalanmalarına yardımcı olacak bir araç olarak gören Türklerin sayısı artmıştır. Bu oranlar, Türkiye ile karşılaştırıldığında AB üyesi ülkelerde ilk durum için (Birliğin kendilerini küreselleşmenin olumsuz etkilerine karşı koruyan bir araç olarak algılanması) hemen hemen aynı düzeyde, ikinci durum (küreselleşmenin olumlu etkilerinden daha iyi bir düzeyde faydalanmalarına yardımcı olacak bir araç olarak algılanması) içinse daha yüksek bir düzeyde gerçekleşmiştir. AB üyesi ülkeler, ulusal ekonomik koşulların küresel ekonomik krizden etkilendiği yönündeki görüşe %85 gibi bir oranla, Türkiye’ye (%73) nazaran daha fazla katılmaktadır.
“AB insan hakları politikalarıyla ilgili olarak, üye ülkelerin önceliklerine dair farklılıklar konusunda ise yine ankete katılan Türkler ile AB vatandaşları arasında ciddi ayrımlar görülmektedir. Örneğin, AB ülkelerinde çocuk hakları %36 gibi bir oranla önceliği en yüksek alan olarak görülürken bu oranın Türkiye’de çok daha düşük olduğu (%17) görülmektedir. Ekonomik ve sosyal haklar Türkiye’de %39 gibi bir oranla önceliklilerin üst sırasında yer alırken bu husus, AB üyesi ülkelerde %33 ile sadece ikincil bir konu olarak göze çarpmaktadır. İnsan kaçakçılığı, üye ülkeler açısından %33’lük bir oranla öncelikli konular arasında yer alırken bu oran Türkiye’de %16 olmuştur.” Türk halkı ve Birlik üyesi ülke toplumlarının AB’ye ilişkin görüşlerindeki değişimi izlemeye devam edeceğiz. İyi bayramlar dileğiyle…
AB üyelerinin bu sonuçlar üzerinde kafa yorması lazım. Yoksa Türkiye’nin farklı arayışlara girmesinin önüne geçilmesi zor olacak. AB Türkiye’nin kendisine mahkum olduğunu sanıyor ve tabiî ki yanılıyor. Çünkü artık Türkiye AB’ye muhtaç olmaktan çoktan kurtuldu ve kendi yolunu çizebilecek güvene ve kaynaklara sahip bir ülke.
Türkler açısından her şeyden önce ekonomik refah anlamı taşıyan “AB”, üye ülkeler için Birliğin dört bir yanında seyahat, eğitim ve çalışma özgürlüğü olarak algılanıyor. AB ile ilgili düşüncelere bakıldığında şöyle bir manzara çıkıyor karşımıza. Hem Türkiye’de hem de Birlik üyesi ülkelerde, görüşlerinin AB tarafından dikkate alındığını düşünenlerin oranı oldukça düşük seyrediyor. Hem Türkiye’de hem de Birlik üyesi ülkelerde insanların, AB’nin işleyişini pek de iyi anlamadıkları görülüyor.
AVRUPALI KİMLİĞİ NE ANLAMA GELİYOR?
“Avrupalı kimliğini tanımlayan unsurlarla ilgili olarak yapılan değerlendirmelerde, ciddi bir takım farklılıklar söz konusu. Türkiye’de ve bir bütün olarak Avrupa’da en önemli husus olarak karşımıza, ‘ortak ve paylaşılan Avrupa kültürü’ unsuru çıkıyor. Ancak ‘ortak din’ unsuru, AB ülkelerine nazaran Türkiye’de daha önemli bir husus olarak vurgulanırken ‘ortak coğrafya’ AB ülkelerinde Türkiye’ye göre daha önemli bir husus olarak görülüyor.
Kendini Avrupalı görenlerin oranı üye ülkelerde %74, Türkiye’de ise %30 düzeyinde. Bununla beraber Avrupa’da bile kimlik tercihleri, yerini tamamen bir Avrupalı kimliğine bırakmış değildir; nitekim üye ülkelerdeki vatandaşlar, Türkiye’dekinden bile yüksek bir düzey olan %94 gibi bir oranla kendilerini, kendi milliyetleriyle tanımlanma eğilimi sergilemektedir. Bu oran Türkiye’de %90 düzeyindedir.” Demek ki AB üyeliği milli kimlikleri ve aidiyetleri kesinlikle ortadan kaldırmıyor. Bu nedenle kültürel kimlik zarar görür endişesinden kurtulmak gerekiyor.
AB VE KÜRESELLEŞME HAKKINDAKİ DÜŞÜNCELER
“Küreselleşmenin, ulusal şirketler ve istihdam açısından tehdit teşkil ettiği yönündeki değerlendirmeler, 2009 baharında bir miktar düşüşe geçmiş durumda (Türkiye’de güz 2008’de %33 olan oran, bu dönem için %27 düzeyinde). AB üyesi ülkelerde ankete katılanlar, Türkiye’dekilere nazaran küreselleşmeyi daha büyük bir tehdit olarak görmektedir.” Bu da gösteriyor ki Türkleri kendine güveni daha güçlü ve dışa dönük olmayı bir tehlike olarak görenlerin oranı daha az.
“Güz 2008 ile mukayese edildiğinde, AB’yi kendilerini küreselleşmenin olumsuz etkilerine karşı koruyan aynı zamanda da olumlu etkilerinden daha iyi bir düzeyde faydalanmalarına yardımcı olacak bir araç olarak gören Türklerin sayısı artmıştır. Bu oranlar, Türkiye ile karşılaştırıldığında AB üyesi ülkelerde ilk durum için (Birliğin kendilerini küreselleşmenin olumsuz etkilerine karşı koruyan bir araç olarak algılanması) hemen hemen aynı düzeyde, ikinci durum (küreselleşmenin olumlu etkilerinden daha iyi bir düzeyde faydalanmalarına yardımcı olacak bir araç olarak algılanması) içinse daha yüksek bir düzeyde gerçekleşmiştir. AB üyesi ülkeler, ulusal ekonomik koşulların küresel ekonomik krizden etkilendiği yönündeki görüşe %85 gibi bir oranla, Türkiye’ye (%73) nazaran daha fazla katılmaktadır.
“AB insan hakları politikalarıyla ilgili olarak, üye ülkelerin önceliklerine dair farklılıklar konusunda ise yine ankete katılan Türkler ile AB vatandaşları arasında ciddi ayrımlar görülmektedir. Örneğin, AB ülkelerinde çocuk hakları %36 gibi bir oranla önceliği en yüksek alan olarak görülürken bu oranın Türkiye’de çok daha düşük olduğu (%17) görülmektedir. Ekonomik ve sosyal haklar Türkiye’de %39 gibi bir oranla önceliklilerin üst sırasında yer alırken bu husus, AB üyesi ülkelerde %33 ile sadece ikincil bir konu olarak göze çarpmaktadır. İnsan kaçakçılığı, üye ülkeler açısından %33’lük bir oranla öncelikli konular arasında yer alırken bu oran Türkiye’de %16 olmuştur.” Türk halkı ve Birlik üyesi ülke toplumlarının AB’ye ilişkin görüşlerindeki değişimi izlemeye devam edeceğiz. İyi bayramlar dileğiyle…
Türklerin hayata ve geleceğe dair beklentileri? Sorunlara Yaklaşımları?
Bu hafta ve bir sonraki yazımızda Erobarometer adıyla bilinen raporun sonuçlarını sizinle paylaşacağım. Daha sonraki haftalarda ise Bağımsız Türkiye Komisyonu’nun kaleme aldığı “Avrupa’da Türkiye, Kısır Döngüyü Kırmak” başlıklı 2009 raporunu tartışacağım.
Erobarometer, Avrupa Birliği’nde Kamuoyu araştırma sonuçlarını içeriyor. Bahar aylarında yapılan geniş kapsamlı kamuoyu araştırmasının conuncusu yenilerde yayınlandı. Şimdi bu araştırmanın Türkiye ile ilgili kısmını beraber gözden geçirelim.
Araştırmanın ilk soruları hayattan ne kadar memnunuz sorusuna odaklanıyor. “Genel anlamda hayatından memnun olduğunu belirtenlerin Türklerin yüzdesi güz 2007’de %70’e düşmüş, bahar 2008’de ise daha da gerileyerek %63 düzeyinde kaydedilmişti. %33’lük bir kesim hayatından memnun olmadığını belirtmektedir. Bahar 2009’da, hayattan memnuniyet %2 daha gerileyerek %61 olarak gerçekleşmiştir”.
Gelecek hakkında beklentiler de raporda yer alan konular arasında bulunuyor. Son yapılan Eurobarometre anketlerinde, “Türkiye kamuoyunun genel olarak gelecek 12 aya ilişkin mali ve ekonomik değerlendirmelerinin AB kamuoyuna güre sürekli daha iyimser olduğu görülüyor. Bahar 2008 itibariyle, bu iyimserlik trendi bozulmaya başlamış görünüyor. Güz 2008’de, sadece %24’lük bir kesim (AB’de %24) gelecekte iyi bir yaşam beklediğini belirtmişti. Bahar 2009’da, gelecek 12 ayla ilgili olumlu fikir beyan edenlerin oranı Türkiye’de %30’a AB’de ise %27’ye yükselmiş durumda. Ekonomideki gelişmelerle ilgili olarak, Türkiye’de ve AB’de sadece %25’lik bir kesim (bahar 2008’deki %15 yükselerek) iyimser beklentiler içinde” olduğunu belirtiyor
ÜLKENİN EN ÖNEMLİ SORUNLARI HANGİLERİ?
Türkiye’nin önemli sorunlarının neler olduğu konusunda halkın görüşlerinde farklılıklar gözleniyor. “İşsizlik ve ekonomik koşullar Türkiye’de %67 ve %34, AB’de ise %49 ve %42 ile gündemin başında gelmektedir. Türkiye kamuoyuna göre, terör %42 ile (güz 2008’de %68) gündemdeki en önemli ikinci sorun olarak belirtilirken, AB ülkeleri için bu rakam sadece %5’tir. AB ülkelerinde ekonomik sorunlar da daha fazla endişe kaynağı olmaya başlamıştır. İlginçtir ki, Türkiye’de emeklilik, konut, göç, sağlık hizmetleri ve eğitim sistemi gibi çok bahsedilmeyen konuların hepsi AB ülkelerinde önemli konular arasında gösterilmektedir.”
HANGİ KURUMLARA DAGA FAZLA GÜVENİYORUZ?
Araştırma sonuçlarına göre siyasi kurumlara güven gittikçe artıyor. Bunun en temel göstergeleri arasında Türkiye’deki siyasi katılımın oranının yüksekliği ve son yıllarda sivil-asker dengesi kurulmasına yönelik çaba ve reformlar sayılabilir. Rapor göre “AB ülkeleriyle karşılaştırıldığında, Türkiye’de siyasi kurumlara duyulan güvenin nispeten daha yüksek olduğu görülüyor. Hükümete, parlamentoya ve siyasi partilere duyulan güven düzeyinde, bahar 2008’le karşılaştırıldığında artış söz konusu. Mahkemelere ve yargı sistemine duyulan güven, AB’deki %48’lik oranın 15 puan üzerinde seyretmektedir.” Demek ki devlet kurumları hala saygın ülkemizde.
AB ÜYELİĞİ HAKKINDA NE DÜŞÜNÜYORUZ?
Türkiye’de AB üyeliği tartışmalar bazen alevlenir, bazen söner. Heyecan kimi zaman yükselir kim zaman azalır. Bugün geldiğimiz noktada yani 2009 baharında, üyeliğin “iyi bir şey” olacağını ifade edenlerin oranındaki azalma durmuş ve oran biraz yükselerek %48 düzeyinde çıkmıştır (güz 2008’de %42). Bununla birlikte, Türk kamuoyunun %57’si (güz 2008’de %48) AB’ye üyeliğin Türkiye’ye fayda sağlayacağını ifade etmektedir.
Geçmişe oranla AB’ye verilen destek her halukarda düşük sayılır. Çünkü Türkiye’de %80’lere çıkan bir destek vardı geçmişte ama AB’nin ikiyüzlü politikaları yüzünden bu geriledi. Ancak AB yine de önemli bir proje olarak görülüyor halkın gözünde. Toplumun yarısından fazlası destek veriyor üyeliğe. Bu da siyasi kurumların konuya ciddiyetle eğilmesi gerektiğini gösteriyor. Haftaya toplumun AB algısını tartışacağız.
Erobarometer, Avrupa Birliği’nde Kamuoyu araştırma sonuçlarını içeriyor. Bahar aylarında yapılan geniş kapsamlı kamuoyu araştırmasının conuncusu yenilerde yayınlandı. Şimdi bu araştırmanın Türkiye ile ilgili kısmını beraber gözden geçirelim.
Araştırmanın ilk soruları hayattan ne kadar memnunuz sorusuna odaklanıyor. “Genel anlamda hayatından memnun olduğunu belirtenlerin Türklerin yüzdesi güz 2007’de %70’e düşmüş, bahar 2008’de ise daha da gerileyerek %63 düzeyinde kaydedilmişti. %33’lük bir kesim hayatından memnun olmadığını belirtmektedir. Bahar 2009’da, hayattan memnuniyet %2 daha gerileyerek %61 olarak gerçekleşmiştir”.
Gelecek hakkında beklentiler de raporda yer alan konular arasında bulunuyor. Son yapılan Eurobarometre anketlerinde, “Türkiye kamuoyunun genel olarak gelecek 12 aya ilişkin mali ve ekonomik değerlendirmelerinin AB kamuoyuna güre sürekli daha iyimser olduğu görülüyor. Bahar 2008 itibariyle, bu iyimserlik trendi bozulmaya başlamış görünüyor. Güz 2008’de, sadece %24’lük bir kesim (AB’de %24) gelecekte iyi bir yaşam beklediğini belirtmişti. Bahar 2009’da, gelecek 12 ayla ilgili olumlu fikir beyan edenlerin oranı Türkiye’de %30’a AB’de ise %27’ye yükselmiş durumda. Ekonomideki gelişmelerle ilgili olarak, Türkiye’de ve AB’de sadece %25’lik bir kesim (bahar 2008’deki %15 yükselerek) iyimser beklentiler içinde” olduğunu belirtiyor
ÜLKENİN EN ÖNEMLİ SORUNLARI HANGİLERİ?
Türkiye’nin önemli sorunlarının neler olduğu konusunda halkın görüşlerinde farklılıklar gözleniyor. “İşsizlik ve ekonomik koşullar Türkiye’de %67 ve %34, AB’de ise %49 ve %42 ile gündemin başında gelmektedir. Türkiye kamuoyuna göre, terör %42 ile (güz 2008’de %68) gündemdeki en önemli ikinci sorun olarak belirtilirken, AB ülkeleri için bu rakam sadece %5’tir. AB ülkelerinde ekonomik sorunlar da daha fazla endişe kaynağı olmaya başlamıştır. İlginçtir ki, Türkiye’de emeklilik, konut, göç, sağlık hizmetleri ve eğitim sistemi gibi çok bahsedilmeyen konuların hepsi AB ülkelerinde önemli konular arasında gösterilmektedir.”
HANGİ KURUMLARA DAGA FAZLA GÜVENİYORUZ?
Araştırma sonuçlarına göre siyasi kurumlara güven gittikçe artıyor. Bunun en temel göstergeleri arasında Türkiye’deki siyasi katılımın oranının yüksekliği ve son yıllarda sivil-asker dengesi kurulmasına yönelik çaba ve reformlar sayılabilir. Rapor göre “AB ülkeleriyle karşılaştırıldığında, Türkiye’de siyasi kurumlara duyulan güvenin nispeten daha yüksek olduğu görülüyor. Hükümete, parlamentoya ve siyasi partilere duyulan güven düzeyinde, bahar 2008’le karşılaştırıldığında artış söz konusu. Mahkemelere ve yargı sistemine duyulan güven, AB’deki %48’lik oranın 15 puan üzerinde seyretmektedir.” Demek ki devlet kurumları hala saygın ülkemizde.
AB ÜYELİĞİ HAKKINDA NE DÜŞÜNÜYORUZ?
Türkiye’de AB üyeliği tartışmalar bazen alevlenir, bazen söner. Heyecan kimi zaman yükselir kim zaman azalır. Bugün geldiğimiz noktada yani 2009 baharında, üyeliğin “iyi bir şey” olacağını ifade edenlerin oranındaki azalma durmuş ve oran biraz yükselerek %48 düzeyinde çıkmıştır (güz 2008’de %42). Bununla birlikte, Türk kamuoyunun %57’si (güz 2008’de %48) AB’ye üyeliğin Türkiye’ye fayda sağlayacağını ifade etmektedir.
Geçmişe oranla AB’ye verilen destek her halukarda düşük sayılır. Çünkü Türkiye’de %80’lere çıkan bir destek vardı geçmişte ama AB’nin ikiyüzlü politikaları yüzünden bu geriledi. Ancak AB yine de önemli bir proje olarak görülüyor halkın gözünde. Toplumun yarısından fazlası destek veriyor üyeliğe. Bu da siyasi kurumların konuya ciddiyetle eğilmesi gerektiğini gösteriyor. Haftaya toplumun AB algısını tartışacağız.
Türkler ve Kürtler birbirlerine ne kadar yakın, ne kadar uzak? (2)
SETA ve Pollmark’ın “Türkiye’de Kürt Sorunu Algısı” araştırması konusuna devam ediyoruz Araştırmaya katılan Türklerin %33,8’i, yakın akrabaları arasında bir Kürt oluğunu belirtmekte, %66,2’si ise yakın akrabaları arasında bir Kürt olmadığını ifade etmektedir. Bu da Türklerin üçte birinin en azından bir Kürt’le akraba olduğunu, aile bağı ile bir kan bağı oluştuğunu göstermektedir. Aynı şekilde, Kürtlerin de üçte ikisinin en azından bir Türkle akraba olduğunu görüyoruz. Son dönemde bazı istisnai vakıalar olsa da, Türklerin göç ve kentleşme sonucu karşılaştıkları Kürtlere sosyal mesafe koymadıklarını ortaya koymaktadır. Kürtlerin %67’si yakın akrabaları arasında bir Türk olduğunu, %33’ü ise yakın akrabaları arasında bir Türk olmadığını ifade etmektedir. Türkler ve Kürtler arasında akrabalık oranlarının yüksek oluşu, her iki toplumun sosyolojik entegrasyonu sağladığını göstermektedir. Türkler ve Kürtler arasında yaratılmak istenen karşılıklı kaygı, tehdit ve tehlike algılarının, aile ve akrabalık söz konusu olduğunda gerçek hayata tekabül etmediği görülmektedir. Hem Türkler hem de Kürtler arasında aile ve akrabalık bağları siyasi ve ideolojik tercihlerin ötesinde bir anlam taşımaktadır. Dolayısıyla, son dönemde demokratik açılımı tartışmalarıyla gündeme gelen, kimilerinin oldukça rahat bir şekilde kullandıkları ‘bölünme, parçalanma, ayrışma’ türünden kaygı ve korkuları besleyen yaklaşımların sosyolojik bir zemini bulunmamaktadır. Siyasi parti tercihleri açısından bakıldığında AK Parti (%35,8), CHP (%33,8) ve MHP’liler (%31) arasında anlamlı bir farkın olmadığı gözlenmektedir. Yani her üç partiden hangisini desteklerse desteklesin, ister muhafazakâr, ister sosyal demokrat ve sol, isterse milliyetçi olsun, Türklerin Kürtlerle akrabalık bağları siyasi ve ideolojik tercihleri aşmaktadır.
Arkadaşlık ve Dostluk İlişkileri Yaygın Türkiye’nin demografik yapısı ve toplumsal coğrafyasının homojen yapıda olmadığı bilinmektedir. Türklerle Kürtlerin bin yılı aşkın bir süredir beraber yaşadığı ifadesi, çok bilinen klişe bir deyim olsa da sosyolojik bir gerçekliği, yani birçok diğer grup gibi Türkler ve Kürtlerin ortak yaşam alanlarını paylaştığını sade bir dille göstermektedir. Ortak hayat tecrübesine modern dönemlerdeki hareketlilik, eğitim ve iş dünyasındaki karşılaşmalar da eklendiğinde, Türkler ve Kürtler arasında hem aile ve akrabalık hem de arkadaşlık ilişkilerinde bir artışın gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Sosyolojik olarak normal olan da zaten birçok ortak değeri paylaşan gruplara mensup bireyler arasında ilişkilerin kurulmasıdır. Araştırmaya katılan Türklerin %59,8’i yakın arkadaşları arasında bir Kürt olduğunu, %40,6’sı ise yakın bir Kürt arkadaşının bulunmadığını belirtmiştir. Araştırmaya katılan Kürtler arasında yakın bir Türk arkadaşı olanların oranı daha yüksek görülmektedir. Kürtlerin %83,6’sı, yakın arkadaşları arasında bir Türkün olduğunu belirtirken, sadece %16,4’lük bir bölümü yakın arkadaşları arasında bir Türkün olmadığını belirtmiştir. Türkler ve Kürtler arasında var olan yakın arkadaşlık oranları, aralarında ne sosyolojik ne de psikolojik bariyerlerin olmadığını göstermektedir. Sadece geleneksel taşra hayatı değil, belki ondan da fazla, modern iş, eğitim ve kent hayatı, hangi kökenden gelirse gelsin, farklı bireylerle iletişim kurulmasını, yeni ittifaklar ve sosyal çevreler inşa edilmesini gerektirmektedir. Türk ve Kürt bireylerin arkadaşlık ve dostluk söz konusu olduğunda güven sorunu yaşamadıkları, siyasi ve ideolojik söylemlerden bağımsız olarak ilişkiler geliştirdikleri görülmektedir. Sonuç itibariyle araştırma, uzun yıllardır yaşanan siyasi polemik ve krizlere, ülkeyi sarsan terör ve şiddet olaylarına rağmen, Türkler ve Kürtler arasında bir husumet, düşmanlık ve güvensizlik oluşmadığını göstermekte, Türlük ve Kürtlük üzerinden Türkiye’nin toplumsal yapı ve dokusunda bir çatlama olmadığına işaret etmektedir.
Arkadaşlık ve Dostluk İlişkileri Yaygın Türkiye’nin demografik yapısı ve toplumsal coğrafyasının homojen yapıda olmadığı bilinmektedir. Türklerle Kürtlerin bin yılı aşkın bir süredir beraber yaşadığı ifadesi, çok bilinen klişe bir deyim olsa da sosyolojik bir gerçekliği, yani birçok diğer grup gibi Türkler ve Kürtlerin ortak yaşam alanlarını paylaştığını sade bir dille göstermektedir. Ortak hayat tecrübesine modern dönemlerdeki hareketlilik, eğitim ve iş dünyasındaki karşılaşmalar da eklendiğinde, Türkler ve Kürtler arasında hem aile ve akrabalık hem de arkadaşlık ilişkilerinde bir artışın gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Sosyolojik olarak normal olan da zaten birçok ortak değeri paylaşan gruplara mensup bireyler arasında ilişkilerin kurulmasıdır. Araştırmaya katılan Türklerin %59,8’i yakın arkadaşları arasında bir Kürt olduğunu, %40,6’sı ise yakın bir Kürt arkadaşının bulunmadığını belirtmiştir. Araştırmaya katılan Kürtler arasında yakın bir Türk arkadaşı olanların oranı daha yüksek görülmektedir. Kürtlerin %83,6’sı, yakın arkadaşları arasında bir Türkün olduğunu belirtirken, sadece %16,4’lük bir bölümü yakın arkadaşları arasında bir Türkün olmadığını belirtmiştir. Türkler ve Kürtler arasında var olan yakın arkadaşlık oranları, aralarında ne sosyolojik ne de psikolojik bariyerlerin olmadığını göstermektedir. Sadece geleneksel taşra hayatı değil, belki ondan da fazla, modern iş, eğitim ve kent hayatı, hangi kökenden gelirse gelsin, farklı bireylerle iletişim kurulmasını, yeni ittifaklar ve sosyal çevreler inşa edilmesini gerektirmektedir. Türk ve Kürt bireylerin arkadaşlık ve dostluk söz konusu olduğunda güven sorunu yaşamadıkları, siyasi ve ideolojik söylemlerden bağımsız olarak ilişkiler geliştirdikleri görülmektedir. Sonuç itibariyle araştırma, uzun yıllardır yaşanan siyasi polemik ve krizlere, ülkeyi sarsan terör ve şiddet olaylarına rağmen, Türkler ve Kürtler arasında bir husumet, düşmanlık ve güvensizlik oluşmadığını göstermekte, Türlük ve Kürtlük üzerinden Türkiye’nin toplumsal yapı ve dokusunda bir çatlama olmadığına işaret etmektedir.
Türkler ve Kürtler birbirl¬erine ne kadar yakın, ne kadar uzak? (1)
Birkaç yazıda Türkiye’de yapılmış en geniş çaplı araştırmalardan birinin sonuçları hakkında bilgiler vereceğim. “Türkiye’de Kürt Sorunu Algısı” başlıklı bir araştırma gerçekleştirdik ve bu araştırma çok çarpıcı sonuçlar içeriyor.
Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’nın POLLMARK ile birlikte 2.497 noktada toplam 10.577 kişi üzerinde yaptığı “Türkiye’de Kürt Sorunu Algısı” araştırması Türkler ve Kürtler arasındaki ilişkiler hakkında çok önemli sosyolojik sonuçlar ortaya çıkardı. Türkler ve Kürtler arasındaki sosyal ilişkilerin nasıl olduğu, ilişkilerin hangi zeminlere oturduğu, toplumsal bütünleşmenin hayatın han¬gi alanlarında yoğunlaştığı, şiddet ve terör olaylarının bu iki grup arasında bir güvensizlik ve ayrışma yaratıp yaratmadığı gibi konuları kapsayan araştırma, bir arada yaşama istek ve iradesinin ideolojik, etnik ve siyasi aidiyetleri aştığını gösteriyor. Araştırma, yıllardır yaşanan siyasi polemik ve krizlere, ülkeyi sarsan terör ve şiddet olaylarına rağmen Türkler ve Kürtler arasında bir husumet, düşmanlık ve güvensizlik oluşmadığını, Türklük ve Kürtlük üzerinden Türkiye’nin toplumsal yapı ve dokusunda bir çatlama meydana gelmediğini gösteriyor.
Türkiye’nin demografik ve sosyolojik yapısı göz önüne alındığında, toplumsal kesim¬lerden hiçbirinin homojen olmadığı, sürekli iletişim ve etkileşimi kesmeden binlerce yıllık ortak tarihi tecrübe ve bir arada yaşama deneyimine sahip olduğu görülür. Bir arada yaşama tecrübesi, çeşitli yollarla Türkler ve Kürtler arasında sosyolojik geçişkenlik ve entegrasyona yol açmıştır. Son yirmi beş yılda yaşanan şiddet, terör, kışkırtma ve iki kesimi birbirinden soğutma çabalarına rağmen, halkın sağduyusu ve birlikteliğin ortak harcı olan değerler daha etkin olmuştur. Siyasal alanda dillendirilen ayrışma, sosyolojik sonuçlar doğurmamış, yani Türk ve Kürt halkı birbirinden koparılamamıştır.
SETA ve POLLMARK’ın araştırma sonuçları, yaşanan bunca acı ve gerginliğe rağmen, toplumsal düzeyde bir düşmanlık algısın oluşmadığını, Türklerin ve Kürtlerin birbirlerine sırt çevirmediklerini, birbirleriyle ilgili hala olumlu kanaatler taşıdıklarını göstermektedir. Araştırmaya katılan Türklerin %57,1’i, Kürtlere ilişkin olumlu, %24,6’sının olumsuz kanaat taşıdıkları, %18,3’lük gibi bir kitlenin bu konuda fikir belirtmedikleri görülmektedir. Bu veriler, toplumun son 25 yıldır yaşadığı travmalar, sarsıntılar ve göğüs germek zorunda kaldığı kayıplar düşünüldüğünde, yani siyasi ve sosyolojik bağlam göz önüne alınarak değerlendirildiğinde iyimser bir tablo olarak görülmelidir. Nitekim araştırmada yer alan Kürtlerle evlenme, arkadaş, komşu ve iş ortağı olma gibi günlük hayatta birlikteliği gerektiren sorulara verilen olumlu cevapların çok daha yüksek oranda olduğu görülmektedir. Bu da aslında her iki topluluk arasında ayrışması mümkün olmayan sosyolojik bağlar olduğunu göstermektedir. Türkler arasında olumlu kanaatlerin biraz düşük oranda çıkması, PKK ve terör olaylarının toplumsal ve psikolojik etkilerinden kaynakladığı, cevaplarda kısmen duygusal tepkinin etkili olduğu söylenebilir. Araştırmaya katılan Kürtlerin %86,4’ü Türkler hakkında olumlu kanaate sahiptir. Türkler gibi Kürtler de, yaşanan trajik olaylara karşın, bin yıldır beraber aynı toprakları paylaştıkları topluluğa karşı olumsuz duygular beslememektedirler.
Türkler ve Kürtler arasında akrabalık ilişkileri ve kan bağının olduğu, bilinen bir gerçek¬tir. İki toplum arasında evlilikler ve kız-alıp vermeler yoluyla aile bağları kurma pratiğinin uzun bir geçmişi vardır. Göç ve kentleşmenin yol açtığı demografik hareketlilik ve heterojenleşme ile Türkler ve Kürtler arasında evlilik yoluyla akrabalık ilişkileri kurulma oranı daha da artmıştır. Türklerin ve Kürtlerin demografik dağılımına bakıldığında, büyük kentler başta olmak üzere karışık ve içi içe yaşadıkları görülmektedir. İstanbul’un, yaklaşık 1,5 milyonluk en kalabalık Kürt nüfusunu barındıran kent olduğu göz önüne alındığında, Türkler ve Kürtlerin paylaştıkları ortak mekânların, kurdukları sosyal ve ailevi ilişkilerin ne kadar kapsamlı olabileceği apaçık görülecektir. Haftaya bu konuya devam edeceğim.
Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’nın POLLMARK ile birlikte 2.497 noktada toplam 10.577 kişi üzerinde yaptığı “Türkiye’de Kürt Sorunu Algısı” araştırması Türkler ve Kürtler arasındaki ilişkiler hakkında çok önemli sosyolojik sonuçlar ortaya çıkardı. Türkler ve Kürtler arasındaki sosyal ilişkilerin nasıl olduğu, ilişkilerin hangi zeminlere oturduğu, toplumsal bütünleşmenin hayatın han¬gi alanlarında yoğunlaştığı, şiddet ve terör olaylarının bu iki grup arasında bir güvensizlik ve ayrışma yaratıp yaratmadığı gibi konuları kapsayan araştırma, bir arada yaşama istek ve iradesinin ideolojik, etnik ve siyasi aidiyetleri aştığını gösteriyor. Araştırma, yıllardır yaşanan siyasi polemik ve krizlere, ülkeyi sarsan terör ve şiddet olaylarına rağmen Türkler ve Kürtler arasında bir husumet, düşmanlık ve güvensizlik oluşmadığını, Türklük ve Kürtlük üzerinden Türkiye’nin toplumsal yapı ve dokusunda bir çatlama meydana gelmediğini gösteriyor.
Türkiye’nin demografik ve sosyolojik yapısı göz önüne alındığında, toplumsal kesim¬lerden hiçbirinin homojen olmadığı, sürekli iletişim ve etkileşimi kesmeden binlerce yıllık ortak tarihi tecrübe ve bir arada yaşama deneyimine sahip olduğu görülür. Bir arada yaşama tecrübesi, çeşitli yollarla Türkler ve Kürtler arasında sosyolojik geçişkenlik ve entegrasyona yol açmıştır. Son yirmi beş yılda yaşanan şiddet, terör, kışkırtma ve iki kesimi birbirinden soğutma çabalarına rağmen, halkın sağduyusu ve birlikteliğin ortak harcı olan değerler daha etkin olmuştur. Siyasal alanda dillendirilen ayrışma, sosyolojik sonuçlar doğurmamış, yani Türk ve Kürt halkı birbirinden koparılamamıştır.
SETA ve POLLMARK’ın araştırma sonuçları, yaşanan bunca acı ve gerginliğe rağmen, toplumsal düzeyde bir düşmanlık algısın oluşmadığını, Türklerin ve Kürtlerin birbirlerine sırt çevirmediklerini, birbirleriyle ilgili hala olumlu kanaatler taşıdıklarını göstermektedir. Araştırmaya katılan Türklerin %57,1’i, Kürtlere ilişkin olumlu, %24,6’sının olumsuz kanaat taşıdıkları, %18,3’lük gibi bir kitlenin bu konuda fikir belirtmedikleri görülmektedir. Bu veriler, toplumun son 25 yıldır yaşadığı travmalar, sarsıntılar ve göğüs germek zorunda kaldığı kayıplar düşünüldüğünde, yani siyasi ve sosyolojik bağlam göz önüne alınarak değerlendirildiğinde iyimser bir tablo olarak görülmelidir. Nitekim araştırmada yer alan Kürtlerle evlenme, arkadaş, komşu ve iş ortağı olma gibi günlük hayatta birlikteliği gerektiren sorulara verilen olumlu cevapların çok daha yüksek oranda olduğu görülmektedir. Bu da aslında her iki topluluk arasında ayrışması mümkün olmayan sosyolojik bağlar olduğunu göstermektedir. Türkler arasında olumlu kanaatlerin biraz düşük oranda çıkması, PKK ve terör olaylarının toplumsal ve psikolojik etkilerinden kaynakladığı, cevaplarda kısmen duygusal tepkinin etkili olduğu söylenebilir. Araştırmaya katılan Kürtlerin %86,4’ü Türkler hakkında olumlu kanaate sahiptir. Türkler gibi Kürtler de, yaşanan trajik olaylara karşın, bin yıldır beraber aynı toprakları paylaştıkları topluluğa karşı olumsuz duygular beslememektedirler.
Türkler ve Kürtler arasında akrabalık ilişkileri ve kan bağının olduğu, bilinen bir gerçek¬tir. İki toplum arasında evlilikler ve kız-alıp vermeler yoluyla aile bağları kurma pratiğinin uzun bir geçmişi vardır. Göç ve kentleşmenin yol açtığı demografik hareketlilik ve heterojenleşme ile Türkler ve Kürtler arasında evlilik yoluyla akrabalık ilişkileri kurulma oranı daha da artmıştır. Türklerin ve Kürtlerin demografik dağılımına bakıldığında, büyük kentler başta olmak üzere karışık ve içi içe yaşadıkları görülmektedir. İstanbul’un, yaklaşık 1,5 milyonluk en kalabalık Kürt nüfusunu barındıran kent olduğu göz önüne alındığında, Türkler ve Kürtlerin paylaştıkları ortak mekânların, kurdukları sosyal ve ailevi ilişkilerin ne kadar kapsamlı olabileceği apaçık görülecektir. Haftaya bu konuya devam edeceğim.
Avrupa’nın korkuları ve Türklerin yine saldırı hedefi yapılması
Avrupa’da ırkçıların hedefleri arasında yer alan grupların başında Türkler geliyor. Özellikle bu yıl içinde İngiltere, Hollanda, Belçika ve Almanya’da çok sayıda Türk ırkçı saldırıların hedefi oldu. Can kayıpları ve yaralanmaların yaşandığı bu olaylar aslında Aydınlanma, demokrasi ve insan haklarının beşiği olduğu söylenen Avrupa için bir yüz karası ve utanç kaynağıdır.
Avrupa, ortaçağda kendi içindeki çatışmaları dindirmek, mezhep ayrılıkları ve din savaşlarını bitirmek çok uğraştı. Siyaset ve din anlayışını reforme etti, devlet ve kiliseyi ayırarak iktidara sahip olan bir mezhep veya görüşün diğerleri üzerindeki tahakkümüne ve baskısına son verdi. Bunları gerçekten Avrupa’nın başarı hanesine yazılması gereken tarihsel gelişmelerdir.
AYDINLIK VE KARANLIK AVRUPA
Ancak aynı Avrupa hem birinci hem de ikinci dünya savaşına bulaştı, hatta bu savaşları başlattı, milyonlarca insanın kanına girdi. Ortaçağın karanlığından kurtulan Avrupa bu kez kendi projesine ihanet etti ve bu kez din değil ama siyasi ve ekonomik tahakküm adına insanlık suçları işlendi.
Medeniyet ile özdeşleştirilen bir Batı, reformları, yenilikleri, düşünce biçimi ve yönetim anlayışı ile demokrasi ve insan haklarını çağrıştıran bir yapının oluştuğu ve geliştiği yer olarak tarihe geçti.
Türkiye’nin de dahil olduğu bir çok ülke Batının modernleşme deneyimini örnek aldı. Hatta hiç sorgulamadan kılık kıyafet dahil olmak üzere her şeyiyle Batıdan esinlenen bir toplum inşa edilmeye çalışıldı. Türkiye’nin özendiği, öykündüğü, taklit etmek için zaman zaman iktidar elitlerinin kendi halkları ile ters düşmeyi göze aldığı Batı, yani Avrupa, bugün birçok insanı hayal kırıklığına uğratıyor.
TÜRKOFOBİ VE İSLAMOFOBİ
Avrupa’nın 11 Eylül 2001’den bu yana iki büyük korkusu depreşti. Bunlardan biri İstanbul’u fethederek yeni bir çağ başlatan ve Viyana kapılarına, yani Avrupa’nın ortasına kadar dayanan Türklere karşı duyulan korku. Bu bir abartı değil. Avrupa’da hali hazırda 5-6 milyon Türk var.
Eğer Türkiye AB üyesi olursa 80 milyona yakın Türk Avrupalı olacak. Bu, bilinç altı kimliğinde Türkleri her zaman öteki gören Avrupalılar için gerçekten büyük bir korku kaynağı. Dünyanın on yedinci büyük ekonomisi, genç ve dinamik nüfusu, bölgesinde gittikçe etkisi artan ve NATO’da ABD’den sonra en büyük ikinci orduya sahip olan bir Türkiye. Aslında Avrupa’nın böyle bir müttefikleri olduğu için kendilerini şanslı saymaları varken tarihi önyargılar ne yazık ki sosyal ve siyasal bir körlük yaratıyor Avrupa’da.
Bir diğer önemli korku kaynağı İslam ve Müslümanlar. Artık “İslamofobi” diye literatüre geçen bu olgu yüksek lisans ve doktora çalışmalarının konusu olmaya başladı. Hatta İKÖ (İslam Konferansı Örgütü) İslamofobik olayları incelemek ve her yıl düzenli hazırlamak üzere bir İslamfobi Gözetleme Birimi kurdu kendi bünyesinde ve iki de rapor yayınladı. Raporlar acemice ve aceleyle hazırlandığı için derinlikten yoksun ama yine de bir fikir veriyor İslam ve Müslümanlara yönelik saldırıları rapor etmesi ve gündeme taşıması bakımından.
İşte yukarıdaki iki büyük korku başta Türkler olmak üzere Müslümanları Avrupa’nın irili ufaklı kentlerin saldırı hedefi yapıyor. Özellikle refah devletinin gerilediği ve çökmeye yüz tuttuğu günümüzde Türkler ve Müslümanlar işsizlik dahil bir çok problemin kaynağı olarak görülüyor. Bu nedenle de okulda, işyerinde ve sokakta saldırıya uğruyorlar.
Hollanda gibi göçmenler konusunda en liberal olan bir ülkede, İngiltere gibi çok kültürlü yaklaşımı devlet politikası olarak benimseyen bir ülkede bu tür saldırıların hem de güpegündüz yapılması kabul edilir bir durum değildir. Buna hepimizin itiraz etmesi ve güvenliğimizin sağlanması için ilgili makamların kapısını aşındırması gerekir.
Avrupa, ortaçağda kendi içindeki çatışmaları dindirmek, mezhep ayrılıkları ve din savaşlarını bitirmek çok uğraştı. Siyaset ve din anlayışını reforme etti, devlet ve kiliseyi ayırarak iktidara sahip olan bir mezhep veya görüşün diğerleri üzerindeki tahakkümüne ve baskısına son verdi. Bunları gerçekten Avrupa’nın başarı hanesine yazılması gereken tarihsel gelişmelerdir.
AYDINLIK VE KARANLIK AVRUPA
Ancak aynı Avrupa hem birinci hem de ikinci dünya savaşına bulaştı, hatta bu savaşları başlattı, milyonlarca insanın kanına girdi. Ortaçağın karanlığından kurtulan Avrupa bu kez kendi projesine ihanet etti ve bu kez din değil ama siyasi ve ekonomik tahakküm adına insanlık suçları işlendi.
Medeniyet ile özdeşleştirilen bir Batı, reformları, yenilikleri, düşünce biçimi ve yönetim anlayışı ile demokrasi ve insan haklarını çağrıştıran bir yapının oluştuğu ve geliştiği yer olarak tarihe geçti.
Türkiye’nin de dahil olduğu bir çok ülke Batının modernleşme deneyimini örnek aldı. Hatta hiç sorgulamadan kılık kıyafet dahil olmak üzere her şeyiyle Batıdan esinlenen bir toplum inşa edilmeye çalışıldı. Türkiye’nin özendiği, öykündüğü, taklit etmek için zaman zaman iktidar elitlerinin kendi halkları ile ters düşmeyi göze aldığı Batı, yani Avrupa, bugün birçok insanı hayal kırıklığına uğratıyor.
TÜRKOFOBİ VE İSLAMOFOBİ
Avrupa’nın 11 Eylül 2001’den bu yana iki büyük korkusu depreşti. Bunlardan biri İstanbul’u fethederek yeni bir çağ başlatan ve Viyana kapılarına, yani Avrupa’nın ortasına kadar dayanan Türklere karşı duyulan korku. Bu bir abartı değil. Avrupa’da hali hazırda 5-6 milyon Türk var.
Eğer Türkiye AB üyesi olursa 80 milyona yakın Türk Avrupalı olacak. Bu, bilinç altı kimliğinde Türkleri her zaman öteki gören Avrupalılar için gerçekten büyük bir korku kaynağı. Dünyanın on yedinci büyük ekonomisi, genç ve dinamik nüfusu, bölgesinde gittikçe etkisi artan ve NATO’da ABD’den sonra en büyük ikinci orduya sahip olan bir Türkiye. Aslında Avrupa’nın böyle bir müttefikleri olduğu için kendilerini şanslı saymaları varken tarihi önyargılar ne yazık ki sosyal ve siyasal bir körlük yaratıyor Avrupa’da.
Bir diğer önemli korku kaynağı İslam ve Müslümanlar. Artık “İslamofobi” diye literatüre geçen bu olgu yüksek lisans ve doktora çalışmalarının konusu olmaya başladı. Hatta İKÖ (İslam Konferansı Örgütü) İslamofobik olayları incelemek ve her yıl düzenli hazırlamak üzere bir İslamfobi Gözetleme Birimi kurdu kendi bünyesinde ve iki de rapor yayınladı. Raporlar acemice ve aceleyle hazırlandığı için derinlikten yoksun ama yine de bir fikir veriyor İslam ve Müslümanlara yönelik saldırıları rapor etmesi ve gündeme taşıması bakımından.
İşte yukarıdaki iki büyük korku başta Türkler olmak üzere Müslümanları Avrupa’nın irili ufaklı kentlerin saldırı hedefi yapıyor. Özellikle refah devletinin gerilediği ve çökmeye yüz tuttuğu günümüzde Türkler ve Müslümanlar işsizlik dahil bir çok problemin kaynağı olarak görülüyor. Bu nedenle de okulda, işyerinde ve sokakta saldırıya uğruyorlar.
Hollanda gibi göçmenler konusunda en liberal olan bir ülkede, İngiltere gibi çok kültürlü yaklaşımı devlet politikası olarak benimseyen bir ülkede bu tür saldırıların hem de güpegündüz yapılması kabul edilir bir durum değildir. Buna hepimizin itiraz etmesi ve güvenliğimizin sağlanması için ilgili makamların kapısını aşındırması gerekir.
Türkiye nasıl daha da büyük ülke bir olabilir?
Son günlerde Türkiye’de çok sıcak tartışmalar yaşanıyor, takip etmesi zor hızlı gelişmeler oluyor. Zaman zaman siyasi gerilim, zaman zaman söylemsel düzeyde partiler arası sürtüşme yaratan çok yönlü ve çok boyutlu gelişmeler aslında bir büyüme sancısı olarak görülebilir.
Türkiye’nin içinden geçtiği dönüşüm çabasını, tarihi ve sosyolojisi ile barışıp hesaplaşmasını ve her şeyi ile bir eleştiri süzgecinden geçirmesini nasıl okumalıyız ve yorumlamalıyız? Bu bir kriz mi, içinden çıkılması mümkün olmayan bir girdap mı, dört yanı kalın duvarlarla örtülü bir çıkmaz mı?
Kötümser olanlar, Türkiye’yi küresel gelişmelerin ışığında okumaktan uzak olanlar, dünyadan kopuk ve içine kapanık yaşamayı, korku ve tehdit algısının karanlık dehlizlerine kendilerini teslim edenler kuşkusuz bu sorulara hepsine evet cevabı verecektir.
Türkiye’nin uzun yıllar boyunca büyük mirasına sırt çevirmesine, içe kapanmasına, kapı komşusu ülkeler ile bile sağlıklı ilişkiler kurma yerine soğuk ve somurtkan bir dış politika çizgisine oturtan anlayış kuşkusuz içinde Türkiye’nin içinden geçtiği süreci karanlık bir tablo olarak değerlendirecektir.
HALKTAN KOPUKLARIN OLAYA BAKIŞI
Türkiye, tek parti ve soğuk savaş yılları dönemlerinde, yukarıdaki yaklaşımların belirlediği yönetimlere mahkum edilmiştir. Seçkinler, müesses nizamın kontrol ettiği ve süzgeçten geçirdiği bilgilerin sadece iktidarlarını pekiştiren ve onu halkın nazarında meşrulaştırmaya yarayan kısmını geniş kitleler ile paylaşmıştır. Devletine güvenen sadık halk ise soğuk savağın bitimine, medya ve eğitim dahil yeni fırsat alanlarının oluşumuna ve yaygınlaşmasına kadar kendisine ne verildiyse büyük oranda sorgusuz sualsiz kabul etmiştir.
Seçkinci iktidar elitlerinin tekelinde şekillenen bilgileri sorgulama, alternatifleri ile karşılaştırma ve eleştirme imkan ve araçlarından mahrum olan kitleler çoğunlukla kutsanmış ama test edilme imkanı olmayan büyük laflarla oyalanmıştır. Bu süreçte, hangi siyasi görüşten olursa olsun, hangi partiyi desteklerde desteklesin geniş kitleler Ankara ne dediyse, Türkiye’yi nasıl anlattıysa ona inanmıştır. Çünkü ne de olsa devlet babanın çocuklarını, yani yurttaşlarını aldatması, kandırması ve yanıltması düşünülemezdi. Nitekim halkın çoğu devlet baba ne dediyse ona inandı. Düşman dediklerini düşman, dost dediklerini dost belledi.
OLUP BİTENLER DEĞİŞİM SANCISI
Ne var ki soğuk savaş sonrası dönemde, korku, endişe ve güvensizlik bahaneleriyle iktidarı pekiştirme amacına matuf olarak ülkenin çevresine örülen duvarlar yıkıldıkça, dünyada olup bitenleri görmeye engel olsun diye çekilen kalın perdeler indikçe Türkiye gerçeklerle yüz yüze gelmeye başladı. Travmatik toplumsal deneyimlerin yaşanmaya başladığı bu süreç, beraberinde, Türkiye’ye dışarıdan bakmayı, kendiyle hesaplaşmayı ve yüzleşmeyi, dünya ölçeğinde nerede durduğunu görmeyi getirdi.
Türkiye, yakın coğrafyasından başlamak üzere dünyayı keşfettikçe, karşılaştırmalar yapma imkanı buldukça, yeni iletişim kanalları ile dış dünyaya açıldıkça sarsıcı bir gerçekle karşılaştı: Ne Türkiye ne de dünya, bilgi akışını tekelinde bulunduran ve bunu acımasızca yıllar boyu kullanan seçkinci iktidar elitlerinin anlattığı gibi değildi. Bir kere etrafımız düşmanlarla çevrili değildi. Bunu öğrenmek sarsıcı olmuştu. Dahası “iç düşmanlar” diye anlatıla gelenler de “tahayyuli” idi. Bütün bunları sarsılmaz bir inançla bağlı olduğumuz devlete hakim müesses nizamın bekçileri inşa etmiş ve toplumun içselleştirmesi sağlamıştı.
İşte bugün geldiğimiz nokta da, bu sarsılmaz inancın son yıllarda darbe almasından, çözülmesinden ve kaybından doğan bir şaşkınlık ve travma hali var ülkede. Yaşadıklarımız kötümserlerin (ve kötü niyetlilerinin) dediği gibi bir çatışma ve çözülmeyi değil tam tersi bir silkinişi, uyanışı, kendi (ve öteki ile) barışmayı temsil ediyor.
Türkiye’nin içinden geçtiği dönüşüm çabasını, tarihi ve sosyolojisi ile barışıp hesaplaşmasını ve her şeyi ile bir eleştiri süzgecinden geçirmesini nasıl okumalıyız ve yorumlamalıyız? Bu bir kriz mi, içinden çıkılması mümkün olmayan bir girdap mı, dört yanı kalın duvarlarla örtülü bir çıkmaz mı?
Kötümser olanlar, Türkiye’yi küresel gelişmelerin ışığında okumaktan uzak olanlar, dünyadan kopuk ve içine kapanık yaşamayı, korku ve tehdit algısının karanlık dehlizlerine kendilerini teslim edenler kuşkusuz bu sorulara hepsine evet cevabı verecektir.
Türkiye’nin uzun yıllar boyunca büyük mirasına sırt çevirmesine, içe kapanmasına, kapı komşusu ülkeler ile bile sağlıklı ilişkiler kurma yerine soğuk ve somurtkan bir dış politika çizgisine oturtan anlayış kuşkusuz içinde Türkiye’nin içinden geçtiği süreci karanlık bir tablo olarak değerlendirecektir.
HALKTAN KOPUKLARIN OLAYA BAKIŞI
Türkiye, tek parti ve soğuk savaş yılları dönemlerinde, yukarıdaki yaklaşımların belirlediği yönetimlere mahkum edilmiştir. Seçkinler, müesses nizamın kontrol ettiği ve süzgeçten geçirdiği bilgilerin sadece iktidarlarını pekiştiren ve onu halkın nazarında meşrulaştırmaya yarayan kısmını geniş kitleler ile paylaşmıştır. Devletine güvenen sadık halk ise soğuk savağın bitimine, medya ve eğitim dahil yeni fırsat alanlarının oluşumuna ve yaygınlaşmasına kadar kendisine ne verildiyse büyük oranda sorgusuz sualsiz kabul etmiştir.
Seçkinci iktidar elitlerinin tekelinde şekillenen bilgileri sorgulama, alternatifleri ile karşılaştırma ve eleştirme imkan ve araçlarından mahrum olan kitleler çoğunlukla kutsanmış ama test edilme imkanı olmayan büyük laflarla oyalanmıştır. Bu süreçte, hangi siyasi görüşten olursa olsun, hangi partiyi desteklerde desteklesin geniş kitleler Ankara ne dediyse, Türkiye’yi nasıl anlattıysa ona inanmıştır. Çünkü ne de olsa devlet babanın çocuklarını, yani yurttaşlarını aldatması, kandırması ve yanıltması düşünülemezdi. Nitekim halkın çoğu devlet baba ne dediyse ona inandı. Düşman dediklerini düşman, dost dediklerini dost belledi.
OLUP BİTENLER DEĞİŞİM SANCISI
Ne var ki soğuk savaş sonrası dönemde, korku, endişe ve güvensizlik bahaneleriyle iktidarı pekiştirme amacına matuf olarak ülkenin çevresine örülen duvarlar yıkıldıkça, dünyada olup bitenleri görmeye engel olsun diye çekilen kalın perdeler indikçe Türkiye gerçeklerle yüz yüze gelmeye başladı. Travmatik toplumsal deneyimlerin yaşanmaya başladığı bu süreç, beraberinde, Türkiye’ye dışarıdan bakmayı, kendiyle hesaplaşmayı ve yüzleşmeyi, dünya ölçeğinde nerede durduğunu görmeyi getirdi.
Türkiye, yakın coğrafyasından başlamak üzere dünyayı keşfettikçe, karşılaştırmalar yapma imkanı buldukça, yeni iletişim kanalları ile dış dünyaya açıldıkça sarsıcı bir gerçekle karşılaştı: Ne Türkiye ne de dünya, bilgi akışını tekelinde bulunduran ve bunu acımasızca yıllar boyu kullanan seçkinci iktidar elitlerinin anlattığı gibi değildi. Bir kere etrafımız düşmanlarla çevrili değildi. Bunu öğrenmek sarsıcı olmuştu. Dahası “iç düşmanlar” diye anlatıla gelenler de “tahayyuli” idi. Bütün bunları sarsılmaz bir inançla bağlı olduğumuz devlete hakim müesses nizamın bekçileri inşa etmiş ve toplumun içselleştirmesi sağlamıştı.
İşte bugün geldiğimiz nokta da, bu sarsılmaz inancın son yıllarda darbe almasından, çözülmesinden ve kaybından doğan bir şaşkınlık ve travma hali var ülkede. Yaşadıklarımız kötümserlerin (ve kötü niyetlilerinin) dediği gibi bir çatışma ve çözülmeyi değil tam tersi bir silkinişi, uyanışı, kendi (ve öteki ile) barışmayı temsil ediyor.
Türkiye’deki vakıf üniversiteleri Avrupalı gençlere de açık
Geçen haftaki yazımızda yükseköğrenim görmek isteyen Avrupalı Türk gençleri için Türkiye’deki vakıf üniversitelerinin yeni fırsatlar sunduğunu belirtmiştik. Sayıları kırka ulaşan ve yeni kurulacaklar da ilave edildiğinde kırk beş olacak bu üniversiteleri Türkiye niçin destekliyor, Avrupalı gençlerimize neler sunabilir ve gençlerimiz de bu kurumların eğitim-öğretim kültürüne nasıl katkıda bulunur soruları üzerinde durmakta yarar var.
Bu sorulara geçmeden önce bir tespit yapalım. Avrupa’nın hiçbir ülkesinden bu kadar vakıf üniversitesi yok. Türkiye’deki girişimcilik çok daha dinamik üniversiteler söz konusu olduğunda.
Yükseköğretim Kurulu’nun ülkemizin gelişmişlik düzeyi ve rekabet gücünü artırmaya katkıda bulunmak amacıyla, yükseköğretime erişimi genişletmeye yönelik adımlar attığını görüyoruz. Bu amaçla yeni devlet üniversitelerinin program çalışmaları ve insan kaynakları ihtiyaçlarının karşılanması çalışmaları sürüyor, öte yandan vakıf üniversitelerinin kuruluşu destekleniyor.
Yeterli alt yapısı bulunan vakıf üniversitelerinin yeni fakülte, bölüm ve program açma teflikleri ile öğrenci kontenjanlarının artışına yönelik taleplerini olumlu karşılanıyor. Bu noktada vakıf üniversiteleri, devlet üniversitelerinin rakibi olarak değil, aynı kulvarda topluma hizmet veren kuruluşlar olarak görülüyor. İşte bu nedenle geçmişte başvuruların değerlendirilmesi yıllar alırken, bugünkü YÖK, vakıf üniversitesi kuruluş başvurularını, titiz bir incelemeden geçirerek mümkün olduğunca kısa sürede sonuçlandırmaya çalışıyor. Vakıf üniversiteleri, kamuya hizmet eden sosyal sorumluluk projesi ürünü kurumlar olarak görüldüğünden hiçbir ayırım gözetmeksizin, önceki dönemlerde aylar, hatta yıllar alan, ancak bir türlü sonuçlandırılmayan başvuruları hemen gündeme alındı ve sonuçlandırdı.
VAKIF ÜNİVERSİTELERİ BİR ZENGİNLİK
Türkiye’deki vakıf üniversiteleri, yükseköğretim sistemine bir çeşitlilik katmaktadır. İdari, mali ve üst yönetim bakımından daha esnek ve hızlı karar verme mekanizmalarına sahip olan vakıf üniversiteleri, aynı zamanda farklı yönetişim modellerini de yükseköğretim sistemimize kazandırmaktadır. Gördüğümüz kadarıyla YÖK bunun farkında ve vakıf üniversitelerinde desteğini sürdürecek.
Vakıf üniversitelerine desteği gerekli kılan bir başka neden de şudur: Hem dünyada hem de Türkiye’de, yükseköğretimde karar vericileri yenilikçi arayışlara sevk eden gelişmelerden biri de sanayi sonrası bilgi toplumuna geçişin doğurduğu ihtiyaçların daha derinden hissedilmesidir. Artık dünya ekonomisi hammadde ve fiziksel iş gücü yoğunluklu üretimden, süreç ve bilgi yoğunluklu bir üretime doğru geçmektedir. Bu yeni sistemde, refah ve gelişmişliğin en önemli stratejik anahtarlarını bilgi ve bilgiyi üreten eğitimli bireyler oluşturmaktadır. YÖK bu noktada da vakıf üniversitelerinin önemli katkılar sunabilecek potansiyelleri olduğunu görmüş olmalı ki hem rektörler hem de mütevelli heyeti başkanları taleplerini kolayca ilgili makamlara iletebiliyor. Bu bağlamda, iş dünyasının aradığı beceriler ile yükseköğretimde kazandırılan beceriler arasındaki uyumsuzluğun giderilmesi noktasında, vakıf üniversitelerinin katkılarının artarak devam etmesi gerektiği genel kabul görüyor.
Yükseköğretim Kurulu’nun vakıf üniversiteleri ile ilgili şu ana kadar izlediği politika şöyle özetlenebilir: Vakıf ve devlet üniversiteleri birbirlerinin alternatifi olmadığı gibi birbirlerinin rakibi de değildir. Her ikisi de, Türk yükseköğretim sisteminin farklı ihtiyaçlarına cevap veren, insan sermayeleri, bilgi ve teknoloji üretimleriyle toplumsal kalkınmaya katkıda bulunan stratejik eğitim/öğretim kurumlarıdır.
TÜRK GENÇLERİNE ÇAĞRI
Çoğunluğu İstanbul’da olmakla beraber, vakıf üniversiteleri Türkiye’nin dört bir yanına dağılmış durumda. İzmir, Ankara, Mersin, Konya, Kayseri ve Gaziantep’te de vakıf üniversiteleri açıldı. Bunların bir kısmı İngilizce eğitim yapıyor ve çok kaliteli öğretim üyelerine sahip. Özellikle İngilizce eğitim verenler dış dünyaya daha açık. Mezun olanların dünyanın dört bir yanında çalışması mümkün.
Yeni açılan vakıf üniversitelerinin işletme, uluslar arası ilişkiler, sosyoloji, hukuk, mühendislik, tıp ve iletişim gibi fakülte ve bölümleri var. Yeterince öğrenci kontenjanları da mevcut olan bu üniversitelere sadece Türkiye’den değil çevre ülkelerden de öğrenci gelecek.
Türkiye, “merkez ülke” olma yolunda adım adım ilerliyor. Avrupalı gençlerin de bu yürüyüşe, yani “Büyük ve Merkez Ülke Türkiye” projesine katılması ve katkı vermesi çok önemli. Bu katkıyı vermenin en iyi yollarından biri Türkiye’de üniversite eğitimi almaktır.
Bu sorulara geçmeden önce bir tespit yapalım. Avrupa’nın hiçbir ülkesinden bu kadar vakıf üniversitesi yok. Türkiye’deki girişimcilik çok daha dinamik üniversiteler söz konusu olduğunda.
Yükseköğretim Kurulu’nun ülkemizin gelişmişlik düzeyi ve rekabet gücünü artırmaya katkıda bulunmak amacıyla, yükseköğretime erişimi genişletmeye yönelik adımlar attığını görüyoruz. Bu amaçla yeni devlet üniversitelerinin program çalışmaları ve insan kaynakları ihtiyaçlarının karşılanması çalışmaları sürüyor, öte yandan vakıf üniversitelerinin kuruluşu destekleniyor.
Yeterli alt yapısı bulunan vakıf üniversitelerinin yeni fakülte, bölüm ve program açma teflikleri ile öğrenci kontenjanlarının artışına yönelik taleplerini olumlu karşılanıyor. Bu noktada vakıf üniversiteleri, devlet üniversitelerinin rakibi olarak değil, aynı kulvarda topluma hizmet veren kuruluşlar olarak görülüyor. İşte bu nedenle geçmişte başvuruların değerlendirilmesi yıllar alırken, bugünkü YÖK, vakıf üniversitesi kuruluş başvurularını, titiz bir incelemeden geçirerek mümkün olduğunca kısa sürede sonuçlandırmaya çalışıyor. Vakıf üniversiteleri, kamuya hizmet eden sosyal sorumluluk projesi ürünü kurumlar olarak görüldüğünden hiçbir ayırım gözetmeksizin, önceki dönemlerde aylar, hatta yıllar alan, ancak bir türlü sonuçlandırılmayan başvuruları hemen gündeme alındı ve sonuçlandırdı.
VAKIF ÜNİVERSİTELERİ BİR ZENGİNLİK
Türkiye’deki vakıf üniversiteleri, yükseköğretim sistemine bir çeşitlilik katmaktadır. İdari, mali ve üst yönetim bakımından daha esnek ve hızlı karar verme mekanizmalarına sahip olan vakıf üniversiteleri, aynı zamanda farklı yönetişim modellerini de yükseköğretim sistemimize kazandırmaktadır. Gördüğümüz kadarıyla YÖK bunun farkında ve vakıf üniversitelerinde desteğini sürdürecek.
Vakıf üniversitelerine desteği gerekli kılan bir başka neden de şudur: Hem dünyada hem de Türkiye’de, yükseköğretimde karar vericileri yenilikçi arayışlara sevk eden gelişmelerden biri de sanayi sonrası bilgi toplumuna geçişin doğurduğu ihtiyaçların daha derinden hissedilmesidir. Artık dünya ekonomisi hammadde ve fiziksel iş gücü yoğunluklu üretimden, süreç ve bilgi yoğunluklu bir üretime doğru geçmektedir. Bu yeni sistemde, refah ve gelişmişliğin en önemli stratejik anahtarlarını bilgi ve bilgiyi üreten eğitimli bireyler oluşturmaktadır. YÖK bu noktada da vakıf üniversitelerinin önemli katkılar sunabilecek potansiyelleri olduğunu görmüş olmalı ki hem rektörler hem de mütevelli heyeti başkanları taleplerini kolayca ilgili makamlara iletebiliyor. Bu bağlamda, iş dünyasının aradığı beceriler ile yükseköğretimde kazandırılan beceriler arasındaki uyumsuzluğun giderilmesi noktasında, vakıf üniversitelerinin katkılarının artarak devam etmesi gerektiği genel kabul görüyor.
Yükseköğretim Kurulu’nun vakıf üniversiteleri ile ilgili şu ana kadar izlediği politika şöyle özetlenebilir: Vakıf ve devlet üniversiteleri birbirlerinin alternatifi olmadığı gibi birbirlerinin rakibi de değildir. Her ikisi de, Türk yükseköğretim sisteminin farklı ihtiyaçlarına cevap veren, insan sermayeleri, bilgi ve teknoloji üretimleriyle toplumsal kalkınmaya katkıda bulunan stratejik eğitim/öğretim kurumlarıdır.
TÜRK GENÇLERİNE ÇAĞRI
Çoğunluğu İstanbul’da olmakla beraber, vakıf üniversiteleri Türkiye’nin dört bir yanına dağılmış durumda. İzmir, Ankara, Mersin, Konya, Kayseri ve Gaziantep’te de vakıf üniversiteleri açıldı. Bunların bir kısmı İngilizce eğitim yapıyor ve çok kaliteli öğretim üyelerine sahip. Özellikle İngilizce eğitim verenler dış dünyaya daha açık. Mezun olanların dünyanın dört bir yanında çalışması mümkün.
Yeni açılan vakıf üniversitelerinin işletme, uluslar arası ilişkiler, sosyoloji, hukuk, mühendislik, tıp ve iletişim gibi fakülte ve bölümleri var. Yeterince öğrenci kontenjanları da mevcut olan bu üniversitelere sadece Türkiye’den değil çevre ülkelerden de öğrenci gelecek.
Türkiye, “merkez ülke” olma yolunda adım adım ilerliyor. Avrupalı gençlerin de bu yürüyüşe, yani “Büyük ve Merkez Ülke Türkiye” projesine katılması ve katkı vermesi çok önemli. Bu katkıyı vermenin en iyi yollarından biri Türkiye’de üniversite eğitimi almaktır.
Avrupalı Türk Gençleri için yeni fırsat: Türk Vakıf Üniversiteleri
Avrupalı Türk gençlerine ve ailelerine bu köşeden bir çağrımız var. Gelin gençlerimizi Türk vakıf üniversitelerinde de okumaya davet edelim. Tabiî ki öncelik Türklerin yaşadıkları ülke üniversitelerine gitmesi ve başarılı bir eğitim almaları. Ancak genç Türklerin, Avrupa-Türkiye arasında geleceğin köprüleri olduğunu düşünürsek şimdiden onlara yatırmak gerektiğini görürüz. En önemli yatırım ise eğitimlerine yapılacak yatırımdır. Türkiye’deki vakıf üniversiteleri Türkçe ve İngilizce eğitim imkanları ile böyle bir yatırımın en yetkin adresleri arasında sayılabilir.
Geride bıraktığımız yıllarda vakıf üniversitelerine olumlu bakılmazdı Türkiye’de. Vakıf üniversitesi açmak isteyenleri önü tıkanır, süreç uzatılır, bölüm, fakülte ve kontenjan artırma talepleri reddedilirdi. Prof. Yusuf Ziya Özcan’ın YÖK Başkanı olması ile birlikte bu tutum değişti ve Vakıf Üniversitelerinin altın çağı başladı. Kendinden önceki yönetimin tersine, yeni YÖK Başkanı ve çalışma arkadaşları devlet ve vakıf üniversiteleri rektörlerine kapılarını sonuna kadar açtı. Ayrıca akıf üniversitesi mütevelli heyeti başkanlarıyla bir araya gelerek sorunlarını ve önerilerini dinleme geleneği başlattı.
Yükseköğretim kurumlarından toplumsal beklentilerin sürekli arttığı bir dönemdeyiz. Kamu ve özel kurumlar, medya, sivil toplum ve ekonomi sektörü, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinin gerektirdiği donanımlı insan gücü yetiştirilmesini, haklı olarak, üniversitelerden bekliyor.
Bugün geldiğimiz noktada üniversitelerin dört temel işlevi olduğu, yani başlıca dört amaca hizmet ettiğini söyleyebiliriz. Birincisi, araştırma yoluyla yeni bilgiler üretmek; ikincisi, eğitim/öğretim kanalıyla genç kuşaklara bilgi aktararak donanımlı insan gücü yetiştirmek; üçüncüsü, bilim, teknoloji, ekonomi, kalkınma, sosyal refah ve barış gibi toplumsal ihtiyaçlara cevap verecek hizmetler sunmak; dördüncüsü ise küreselleşme, uluslararasılaşma, bilgi ekonomisine geçiş ve rekabet sürecinde ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmaktır. Bütün bunlar, yükseköğretimin yeniliklere açık olmasını, değişimi önceden görmesini ve topluma önderlik edebilecek değerleri üretecek birikime sahip olmasını gerektirir. Aksi halde üniversitelerin, toplumun beklentilerini karşılaması mümkün olmayacaktır.
KIRKBEŞ VAKIF ÜNİVERSİTEMİZ VAR
Türk toplumu genel olarak eğitime, özel olarak üniversite eğitimine büyük önem veriyor. Ancak üniversite öğrenci kontenjanlarının yetersiz oluşu ve arz-talep dengesizliği nedeniyle, ülkemizdeki üniversite mezunu sayısı birçok ülkenin gerisinde kaldı. Bugün Türkiye’de 94’ü devlet, ve (son kurulanlarla) 45’i vakıf olmak üzere, toplam 139 üniversite bulunmakta. Ancak bu sayının bile yükseköğretim talebini karşılamadığı görülüyor. Ayrıca, her ne kadar ilk bakışta vakıf üniversitelerinin sayısı kabarık gibi görünse de toplam öğrenci payı yüzde 5 civarındadır.
Sosyal mobilite ve istihdam edilebilirlik şansını artıran yükseköğretim, dünyanın pek çok yerinde talebi karşılamakta zorlanıyor. Bir ülkenin gelişmişliği ile o ülkedeki yükseköğretimli insan sermayesi arasında pozitif bir ilişki olduğundan pek çok ülke üniversitede okumak isteyeni geri çevirmiyor veya kapıda bekletmiyor. Ne yazık ki, OECD ülkeleri arasında yükseköğretim mezunu insan gücü oranı bakımından Türkiye en gerilerde yer almaktadır. Genel nüfus içinde 25-34 yaş arası yükseköğretim mezunu OECD ülkeleri ortalaması yüzde 32 olmasına karşın, Türkiye’de bu oran yüzde 12’de kalmaktadır ki bu oran Belçika’da yüzde 41’e, Kore’de ise yüzde 51, Japonya’da yüzde 53 ve Kanada’da yüzde 54’e çıkmaktadır.
Yukarıda zikredilen ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bakıldığında, yükseköğretimin bir ülke için stratejik açıdan ne kadar önemli olduğu anlaşılacaktır. Türkiye bunu ne yazık ki diğer ülkelere oranla geç keşfetmiştir. Bu noktada devlet üniversiteleri ve vakıf üniversitelerinin genç kuşakların eğitimi için önemli fırsatlar sunduğunu belirtmek isterim. Devlet üniversitelerinin ihtiyacı karşılayamadığı bir ortamda vakıf üniversitelerinin kurulması önemli bir gelişme olarak görülmelidir. Vakıf üniversitelerinin eğitim-öğretim, istihdam, bilgi ve teknoloji üretme, öğretim üyesi yetiştirme gibi konularda katkılar sunduğunu da burada belirtmekte yarar var.
Haftaya, Avrupalı Türk gençlerinin niçin Türkiye’deki vakıf üniversitelerinde okumaları gerektiği konusuna devam edeceğiz.
Geride bıraktığımız yıllarda vakıf üniversitelerine olumlu bakılmazdı Türkiye’de. Vakıf üniversitesi açmak isteyenleri önü tıkanır, süreç uzatılır, bölüm, fakülte ve kontenjan artırma talepleri reddedilirdi. Prof. Yusuf Ziya Özcan’ın YÖK Başkanı olması ile birlikte bu tutum değişti ve Vakıf Üniversitelerinin altın çağı başladı. Kendinden önceki yönetimin tersine, yeni YÖK Başkanı ve çalışma arkadaşları devlet ve vakıf üniversiteleri rektörlerine kapılarını sonuna kadar açtı. Ayrıca akıf üniversitesi mütevelli heyeti başkanlarıyla bir araya gelerek sorunlarını ve önerilerini dinleme geleneği başlattı.
Yükseköğretim kurumlarından toplumsal beklentilerin sürekli arttığı bir dönemdeyiz. Kamu ve özel kurumlar, medya, sivil toplum ve ekonomi sektörü, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinin gerektirdiği donanımlı insan gücü yetiştirilmesini, haklı olarak, üniversitelerden bekliyor.
Bugün geldiğimiz noktada üniversitelerin dört temel işlevi olduğu, yani başlıca dört amaca hizmet ettiğini söyleyebiliriz. Birincisi, araştırma yoluyla yeni bilgiler üretmek; ikincisi, eğitim/öğretim kanalıyla genç kuşaklara bilgi aktararak donanımlı insan gücü yetiştirmek; üçüncüsü, bilim, teknoloji, ekonomi, kalkınma, sosyal refah ve barış gibi toplumsal ihtiyaçlara cevap verecek hizmetler sunmak; dördüncüsü ise küreselleşme, uluslararasılaşma, bilgi ekonomisine geçiş ve rekabet sürecinde ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmaktır. Bütün bunlar, yükseköğretimin yeniliklere açık olmasını, değişimi önceden görmesini ve topluma önderlik edebilecek değerleri üretecek birikime sahip olmasını gerektirir. Aksi halde üniversitelerin, toplumun beklentilerini karşılaması mümkün olmayacaktır.
KIRKBEŞ VAKIF ÜNİVERSİTEMİZ VAR
Türk toplumu genel olarak eğitime, özel olarak üniversite eğitimine büyük önem veriyor. Ancak üniversite öğrenci kontenjanlarının yetersiz oluşu ve arz-talep dengesizliği nedeniyle, ülkemizdeki üniversite mezunu sayısı birçok ülkenin gerisinde kaldı. Bugün Türkiye’de 94’ü devlet, ve (son kurulanlarla) 45’i vakıf olmak üzere, toplam 139 üniversite bulunmakta. Ancak bu sayının bile yükseköğretim talebini karşılamadığı görülüyor. Ayrıca, her ne kadar ilk bakışta vakıf üniversitelerinin sayısı kabarık gibi görünse de toplam öğrenci payı yüzde 5 civarındadır.
Sosyal mobilite ve istihdam edilebilirlik şansını artıran yükseköğretim, dünyanın pek çok yerinde talebi karşılamakta zorlanıyor. Bir ülkenin gelişmişliği ile o ülkedeki yükseköğretimli insan sermayesi arasında pozitif bir ilişki olduğundan pek çok ülke üniversitede okumak isteyeni geri çevirmiyor veya kapıda bekletmiyor. Ne yazık ki, OECD ülkeleri arasında yükseköğretim mezunu insan gücü oranı bakımından Türkiye en gerilerde yer almaktadır. Genel nüfus içinde 25-34 yaş arası yükseköğretim mezunu OECD ülkeleri ortalaması yüzde 32 olmasına karşın, Türkiye’de bu oran yüzde 12’de kalmaktadır ki bu oran Belçika’da yüzde 41’e, Kore’de ise yüzde 51, Japonya’da yüzde 53 ve Kanada’da yüzde 54’e çıkmaktadır.
Yukarıda zikredilen ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bakıldığında, yükseköğretimin bir ülke için stratejik açıdan ne kadar önemli olduğu anlaşılacaktır. Türkiye bunu ne yazık ki diğer ülkelere oranla geç keşfetmiştir. Bu noktada devlet üniversiteleri ve vakıf üniversitelerinin genç kuşakların eğitimi için önemli fırsatlar sunduğunu belirtmek isterim. Devlet üniversitelerinin ihtiyacı karşılayamadığı bir ortamda vakıf üniversitelerinin kurulması önemli bir gelişme olarak görülmelidir. Vakıf üniversitelerinin eğitim-öğretim, istihdam, bilgi ve teknoloji üretme, öğretim üyesi yetiştirme gibi konularda katkılar sunduğunu da burada belirtmekte yarar var.
Haftaya, Avrupalı Türk gençlerinin niçin Türkiye’deki vakıf üniversitelerinde okumaları gerektiği konusuna devam edeceğiz.
Avrupa Birliği treni durdu mu?
Türkiye’de sık sık dile getirilen konulardan biri Avrupa Birliği üyelik müzakerelerinde yeterince mesafe kat edilemediği, hükümetin, üyelik çerçevesinde gereken reformların yapılması konusunda ayak sürüdüğü ve süreci yavaşlattığı kınusudur. Bu görüşte olanlar Avrupa Birliği treni durdu mu? sorusunu soruyor.
Bize kalırsa Avrupa Birliği treni yoluna devam ediyor ve Türkiye de bu trene binmek için gereken hazırlıkları yavaş da olsa tamamlamaya çalışıyor. Hatırlayacağınız üzere Türkiye, 2005 Ekim ayında tam üyelik statüsüne kabul edildi ve müzakerelere başladı. AB üyelik çalışmaları, 2002 seçimlerine kadar geçen zaman içinde inişli çıkışlı bir çizgideydi. Kabul etmek gerekir ki, 2002 öncesi dönemdeki koalisyon hükümeti bazı başarılı çalışmalar yürüttü ve nihayet AK Parti’nin iktidara gelmesiyle birlikte süreç daha da hızlandı.
AK Parti 2002-2005 arasında çok aktif bir AB üyelik politikası izledi ve uzun müzakerelerden sonra nihayet 2005 Ekim ayında tam üyelik statüsü kazandı. Hükümet aynı yıl kolları sıvayarak çok sayıda yenilikler yaptı ve iyi bir mesafe kat etti. Ancak 2006 yılı çalkantılı geçti. Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve 2007’de yapılacak olan genel seçimler, AB üyelik projesini gölgeledi. Bir anlamda hükümet frene bastı veya basmak zorunda bırakıldı.
AB PROJESİNDEN VAZGEÇİLMEZ
Ancak AB projesinden de hiçbir zaman vazgeçilmedi. İnişli-çıkışlı ilişkiler devam ederken, ilerleme raporlarında zaman zaman Türkiye’ye yönelik eleştiriler yapıldı. Fakat bu eleştirilerin pek sert olmadığı görüldü. Tabi bu arada Türkiye’de asker-sivil ilişkileri gündeme damgasını vurdu. Bu ilişkilerdeki önemli kırılma noktalarından biri 2007 Nisan ayında Genelkurmay Başkanlığı sitesinde yayınlanan e-bildiri oldu. Silahlı Kuvvetler bir kez daha sivil alana müdahale etmiş oldu ve ülkedeki gerginlik biraz daha arttı. Doğal olarak hükümet iç politikanın tutsağı oldu ve AB treni yeterince hızlandırılamadı. Ama durmadı da.
AB üyelik sürecinin Türkiye’ye kazandırdığı en önemli şey demokrasinin güçlenmesi, özgürlük alanlarının genişlemesi ve askeri vesayetin etkisinin azaltılmasına yönelik toplumsal isteğin artışı olmuştur. Ne var ki toplumsal taleplere rağmen beklenen ivmeye ulaşılamadı ve iç politikanın ezici gücü AB treninin hız kesmesine neden oldu. 2007 seçimlerinde tekrar iktidara gelen AK Parti bu kez de kapatılma tehlikesi ile karşı geldi. Altı aydan fazla zaman alan mahkeme sürecinde parti kapatılmadı ama herkes bu konuya odaklandı. AB treni olumsuz etkilendi bu süreçten.
KABİNE REVİZYONU ve DAVUTOĞLU FAKTÖRÜ
2008’de artık hükümet AB konusunda sağlam ve hızlı adımlar atar derken, bu kez de 2009 yerel seçimlerine odaklandı bütün siyasi partiler gibi iktidar partisi AK Parti de. Yerel seçimler sonrası gerçekleşen kabine revizyonu AB üyeliği açısından olumlu sinyaller verdi. Müzakereden sorumlu bir Devlet Bakanı atandı. Bakan Bağış ayağının tozu ile AB ülkelerini ziyaret etmeye, hız kesen AB trenini hızlandırmaya yönelik çalışmalar içine girdi. Öte yandan Dışişleri Bakanlığına getirilen Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu yeni bir vizyon ve heyecanla kollarını sıvadı. Alim ve bilge kişiliği ile siyasete derinlik ve içerik kazandıran Bakan Davutoğlu, Avrupa ve AB projesinden geri dönülmeyeceğini, hatta Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Türkiye aleyhtarı görüşleri savunan Hıristiyan Demokratlar ve diğer sağ eğilimli partilerin kazançlı çıkmasına rağmen üyelik müzakerelerinden geri atılmayacağını belirtti.
Dışişleri Bakanı Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu, Başbakanlık Başdanışmanlığı döneminde daha çok Ortadoğu eksenli dış politika konularında projeler geliştiren ve Türkiye’ye büyük saygınlık kazandırarak etki alanını genişleten öngörüsü ile tanınmıştı. Hatta bazıları Prof. Davutoğlu’nun bakanlık döneminde de Ortadoğu merkezli bir politika sürdüreceği düşüncesine kapılmıştı. Bu düşünceye kapılanlar büyük bir yanılgı içinde olduklarını ancak Prof. Davutoğlu’nun, Türkiye’nin tek öncelikli ya da tek odaklı değil, çok öncelikli ve çok odaklı dış politika izleyeceğini hissettirmesi ile anlamış oldu. Nitekim Prof. Davutoğlu, nerdeyse bakanlık koltuğuna oturur oturmaz diplomatik temaslarda bulunmak üzere AB ülke başkentlerini ziyaret etmeye başladı ki, bu da Türkiye’nin hız kesen AB trenine hız kazandırma niyetinin açık bir göstergesi olarak yorumlandı.
Türkiye’nin AB üyelik projesi artık bir devlet politikasına dönüşmüştür ve AK Parti bu yöndeki adımlarını hızlandırmalıdır. Muhalefet partileri de buna destek olmalıdır. Bunun için iç politikanın sığ tartışmaları yerine dünyada neler olup bittiğine bakma zamanı geldi.
Bize kalırsa Avrupa Birliği treni yoluna devam ediyor ve Türkiye de bu trene binmek için gereken hazırlıkları yavaş da olsa tamamlamaya çalışıyor. Hatırlayacağınız üzere Türkiye, 2005 Ekim ayında tam üyelik statüsüne kabul edildi ve müzakerelere başladı. AB üyelik çalışmaları, 2002 seçimlerine kadar geçen zaman içinde inişli çıkışlı bir çizgideydi. Kabul etmek gerekir ki, 2002 öncesi dönemdeki koalisyon hükümeti bazı başarılı çalışmalar yürüttü ve nihayet AK Parti’nin iktidara gelmesiyle birlikte süreç daha da hızlandı.
AK Parti 2002-2005 arasında çok aktif bir AB üyelik politikası izledi ve uzun müzakerelerden sonra nihayet 2005 Ekim ayında tam üyelik statüsü kazandı. Hükümet aynı yıl kolları sıvayarak çok sayıda yenilikler yaptı ve iyi bir mesafe kat etti. Ancak 2006 yılı çalkantılı geçti. Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve 2007’de yapılacak olan genel seçimler, AB üyelik projesini gölgeledi. Bir anlamda hükümet frene bastı veya basmak zorunda bırakıldı.
AB PROJESİNDEN VAZGEÇİLMEZ
Ancak AB projesinden de hiçbir zaman vazgeçilmedi. İnişli-çıkışlı ilişkiler devam ederken, ilerleme raporlarında zaman zaman Türkiye’ye yönelik eleştiriler yapıldı. Fakat bu eleştirilerin pek sert olmadığı görüldü. Tabi bu arada Türkiye’de asker-sivil ilişkileri gündeme damgasını vurdu. Bu ilişkilerdeki önemli kırılma noktalarından biri 2007 Nisan ayında Genelkurmay Başkanlığı sitesinde yayınlanan e-bildiri oldu. Silahlı Kuvvetler bir kez daha sivil alana müdahale etmiş oldu ve ülkedeki gerginlik biraz daha arttı. Doğal olarak hükümet iç politikanın tutsağı oldu ve AB treni yeterince hızlandırılamadı. Ama durmadı da.
AB üyelik sürecinin Türkiye’ye kazandırdığı en önemli şey demokrasinin güçlenmesi, özgürlük alanlarının genişlemesi ve askeri vesayetin etkisinin azaltılmasına yönelik toplumsal isteğin artışı olmuştur. Ne var ki toplumsal taleplere rağmen beklenen ivmeye ulaşılamadı ve iç politikanın ezici gücü AB treninin hız kesmesine neden oldu. 2007 seçimlerinde tekrar iktidara gelen AK Parti bu kez de kapatılma tehlikesi ile karşı geldi. Altı aydan fazla zaman alan mahkeme sürecinde parti kapatılmadı ama herkes bu konuya odaklandı. AB treni olumsuz etkilendi bu süreçten.
KABİNE REVİZYONU ve DAVUTOĞLU FAKTÖRÜ
2008’de artık hükümet AB konusunda sağlam ve hızlı adımlar atar derken, bu kez de 2009 yerel seçimlerine odaklandı bütün siyasi partiler gibi iktidar partisi AK Parti de. Yerel seçimler sonrası gerçekleşen kabine revizyonu AB üyeliği açısından olumlu sinyaller verdi. Müzakereden sorumlu bir Devlet Bakanı atandı. Bakan Bağış ayağının tozu ile AB ülkelerini ziyaret etmeye, hız kesen AB trenini hızlandırmaya yönelik çalışmalar içine girdi. Öte yandan Dışişleri Bakanlığına getirilen Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu yeni bir vizyon ve heyecanla kollarını sıvadı. Alim ve bilge kişiliği ile siyasete derinlik ve içerik kazandıran Bakan Davutoğlu, Avrupa ve AB projesinden geri dönülmeyeceğini, hatta Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Türkiye aleyhtarı görüşleri savunan Hıristiyan Demokratlar ve diğer sağ eğilimli partilerin kazançlı çıkmasına rağmen üyelik müzakerelerinden geri atılmayacağını belirtti.
Dışişleri Bakanı Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu, Başbakanlık Başdanışmanlığı döneminde daha çok Ortadoğu eksenli dış politika konularında projeler geliştiren ve Türkiye’ye büyük saygınlık kazandırarak etki alanını genişleten öngörüsü ile tanınmıştı. Hatta bazıları Prof. Davutoğlu’nun bakanlık döneminde de Ortadoğu merkezli bir politika sürdüreceği düşüncesine kapılmıştı. Bu düşünceye kapılanlar büyük bir yanılgı içinde olduklarını ancak Prof. Davutoğlu’nun, Türkiye’nin tek öncelikli ya da tek odaklı değil, çok öncelikli ve çok odaklı dış politika izleyeceğini hissettirmesi ile anlamış oldu. Nitekim Prof. Davutoğlu, nerdeyse bakanlık koltuğuna oturur oturmaz diplomatik temaslarda bulunmak üzere AB ülke başkentlerini ziyaret etmeye başladı ki, bu da Türkiye’nin hız kesen AB trenine hız kazandırma niyetinin açık bir göstergesi olarak yorumlandı.
Türkiye’nin AB üyelik projesi artık bir devlet politikasına dönüşmüştür ve AK Parti bu yöndeki adımlarını hızlandırmalıdır. Muhalefet partileri de buna destek olmalıdır. Bunun için iç politikanın sığ tartışmaları yerine dünyada neler olup bittiğine bakma zamanı geldi.
Türk üniversiteleri: Avrupalı Türk gençleri için yeni imkan
Önceki yazıda “Türk Yükseköğretim Sistemi: Problemler ve Fırsatlar” başlığı altında, Türkiye’de üniversite okumak isteyen gençlerimizin zihinlerindeki bazı sorulara ışık tutacak bir yazı kaleme almıştık.
Bu hafta aynı konuya devam etmek istiyoruz çünkü Türkiye’nin dünya ile rekabet etmesinde üniversiteler çok önemli kurumlar. Ama Türkiye’nin sadece iyi üniversitelere değil aynı zamanda Avrupa’da yetişen beyinlere de ihtiyacı var. O nedenle bu yazıyı okurken Türkiye’de üniversite okuma seçeneğini de göz önünde bulundurarak okumanızı öneririm.
Önceki yazımızda Türk üniversitelerinin görmesi ve ayak uydurması gereken iki önemli gelişmeden bahsetmiştik. Hatırlatmak gerekirse bunlar, yükseköğretim görmek isteyen öğrenci sayısındaki artışa paralel olarak, isteyen ve başarılı olan öğrencilere üniversite kapılarını açabilecek kapasite artırımı ile etkin yönetişim modeli geliştirilmesi idi. Şimdi kalan diğer iki önemli gelişmeye bir göz atalım.
KALİTEYİ SÜREKLİ ARTIRMANIN YOLUNU ARAMAK
Türk yükseköğretimin üzerinde önemli durması gereken üçüncü gelişme, eğitimde niteliğin artırılması olup, bu bağlamda müfredat programlarının toplumsal ve sektörel ihtiyaçlara göre güncellenmesi, artan öğretim üyesi ihtiyacını karşılamak üzere nitelikli öğretim üyesi yetiştirilmesidir.
Yeni açılan üniversiteler ve artırılan kontenjanlar da kalite konusuna öncelik verilmesini gerektirmekte, ayrıca yükseköğretimin uluslararasılaşması, iç ve dış denetime dayalı kalite arayışı ve akreditasyon süreçlerinin kurumsallaşmasını gündeme taşımaktadır. Her ne kadar sayıları istenilen düzeyde olmasa da, Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK ve TÜBİTAK bursları ile yurt dışında lisansüstü öğrenim imkanlarının sağlanması, nitelikli öğretim üyesi yetiştirilmesi açısından başarıyla sürdürülen projeler arasında sayılabilir.
Hem dünyada hem de Türkiye’de, yükseköğretimde karar vericileri yenilikçi arayışlara sevk eden dördüncü önemli gelişme ise sanayi sonrası bilgi toplumuna geçişin doğurduğu ihtiyaçların daha derinden hissedilmesidir. Artık dünya ekonomisi hammadde ve fiziksel iş gücü yoğunluklu üretimden, süreç ve bilgi yoğunluklu bir üretime doğru geçmektedir. Bu yeni sistemde, refah ve gelişmişliğin en önemli stratejik anahtarlarını bilgi ve bilgiyi üreten eğitimli bireyler oluşturmaktadır.
BİLGİ TOPLUMUNUN İHTİYACINI KARŞILAMAK
Bilgiye dayalı ekonominin gün geçtikçe büyüdüğü günümüzde, stratejik anlamda bilgi üreten üniversitelere, ülkelerinin kalkınmasında önemli sorumluluklar yüklenmektedir. Bu noktada kaçınılmaz olarak üniversite-sektör ilişkilerinin, verimli ve sürdürülebilir dayanaklar üzerinde yükselmesi konusu gelmektedir. Türkiye’de üniversite-sektör ilişkilerinde son yıllarda olumlu gelişmeler kaydedilmesine karşın, bu alanda hala geniş bir potansiyelin kullanılmadığını söylemek mümkündür.
Üniversite-sektör arasında iyi ilişkiler kurulmakla beraber, genel olarak bakıldığında, üniversitelerdeki programların, iş dünyasının ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tasarlandığını söylemek zordur. Sektörün gereksinimi ile müfredat programları arasındaki uyumsuzluk en çok, ekonomik kalkınmada katalizör rolü üstlenmesi beklenen mesleki ve teknik eleman ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulan okulların cazibesini yitirmesine neden olmuştur. Bu bakımdan iş dünyasının aradığı beceriler ile yükseköğretimde kazandırılan beceriler arasındaki uyumsuzluğun giderilmesi Türkiye ekonomisi için aciliyetini korumaktadır.
Küresel rekabetin hızlandığı ve bilgiye dayalı ekonominin büyüdüğü günümüzde, yükseköğretimin, ortaya çıkan yeni ihtiyaç ve taleplere cevap verebilecek şekilde saydam, katılımcı ve özgürlükçü temelde yeniden düzenlemesi ve yapılanması gerektiğini nerdeyse bütün toplumsal kesimler söylüyor. YÖK, yukarıda işaret edilen konularda olumlu adımlar atmaya başlamış görünüyor. Ancak, çağdaş ve modern yönetime dayalı, toplumun beklenti ve değerleriyle barışık bir çizgide her türlü yeniliğe açık olarak, değişimin öncüleri olması gereken üniversiteler her ne hikmetse sürece dahil olmaktan kaçınıyor.
Türkiye’de, yükseköğretim sistemleri, üniversite yönetimi, finansmanı ve denetimi gibi alanlarda ne lisans ne de lisansüstü programların olmayışı, yükseköğretim kurumlarımızın değişime kapalı muhafazakar kurumlar olduğu izlenimini veriyor. Yükseköğretim sistemimizin, çağın ve toplumun beklentilerine cevap verebilecek şekilde değişmesini ve gelişmesini istiyorsak, üniversitelerin sürece dahil olmak için imal-i fikir etme zamanı gelmiştir.
Tekrar başa dönmek gerekirse şunu söyleyebiliriz. Türkiye’nin Avrupa’da yetişen genç Türk beyinlerine ihtiyacı var. Türk üniversiteleri, dinamik yapıları ile sizi bekliyor.
Bu hafta aynı konuya devam etmek istiyoruz çünkü Türkiye’nin dünya ile rekabet etmesinde üniversiteler çok önemli kurumlar. Ama Türkiye’nin sadece iyi üniversitelere değil aynı zamanda Avrupa’da yetişen beyinlere de ihtiyacı var. O nedenle bu yazıyı okurken Türkiye’de üniversite okuma seçeneğini de göz önünde bulundurarak okumanızı öneririm.
Önceki yazımızda Türk üniversitelerinin görmesi ve ayak uydurması gereken iki önemli gelişmeden bahsetmiştik. Hatırlatmak gerekirse bunlar, yükseköğretim görmek isteyen öğrenci sayısındaki artışa paralel olarak, isteyen ve başarılı olan öğrencilere üniversite kapılarını açabilecek kapasite artırımı ile etkin yönetişim modeli geliştirilmesi idi. Şimdi kalan diğer iki önemli gelişmeye bir göz atalım.
KALİTEYİ SÜREKLİ ARTIRMANIN YOLUNU ARAMAK
Türk yükseköğretimin üzerinde önemli durması gereken üçüncü gelişme, eğitimde niteliğin artırılması olup, bu bağlamda müfredat programlarının toplumsal ve sektörel ihtiyaçlara göre güncellenmesi, artan öğretim üyesi ihtiyacını karşılamak üzere nitelikli öğretim üyesi yetiştirilmesidir.
Yeni açılan üniversiteler ve artırılan kontenjanlar da kalite konusuna öncelik verilmesini gerektirmekte, ayrıca yükseköğretimin uluslararasılaşması, iç ve dış denetime dayalı kalite arayışı ve akreditasyon süreçlerinin kurumsallaşmasını gündeme taşımaktadır. Her ne kadar sayıları istenilen düzeyde olmasa da, Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK ve TÜBİTAK bursları ile yurt dışında lisansüstü öğrenim imkanlarının sağlanması, nitelikli öğretim üyesi yetiştirilmesi açısından başarıyla sürdürülen projeler arasında sayılabilir.
Hem dünyada hem de Türkiye’de, yükseköğretimde karar vericileri yenilikçi arayışlara sevk eden dördüncü önemli gelişme ise sanayi sonrası bilgi toplumuna geçişin doğurduğu ihtiyaçların daha derinden hissedilmesidir. Artık dünya ekonomisi hammadde ve fiziksel iş gücü yoğunluklu üretimden, süreç ve bilgi yoğunluklu bir üretime doğru geçmektedir. Bu yeni sistemde, refah ve gelişmişliğin en önemli stratejik anahtarlarını bilgi ve bilgiyi üreten eğitimli bireyler oluşturmaktadır.
BİLGİ TOPLUMUNUN İHTİYACINI KARŞILAMAK
Bilgiye dayalı ekonominin gün geçtikçe büyüdüğü günümüzde, stratejik anlamda bilgi üreten üniversitelere, ülkelerinin kalkınmasında önemli sorumluluklar yüklenmektedir. Bu noktada kaçınılmaz olarak üniversite-sektör ilişkilerinin, verimli ve sürdürülebilir dayanaklar üzerinde yükselmesi konusu gelmektedir. Türkiye’de üniversite-sektör ilişkilerinde son yıllarda olumlu gelişmeler kaydedilmesine karşın, bu alanda hala geniş bir potansiyelin kullanılmadığını söylemek mümkündür.
Üniversite-sektör arasında iyi ilişkiler kurulmakla beraber, genel olarak bakıldığında, üniversitelerdeki programların, iş dünyasının ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tasarlandığını söylemek zordur. Sektörün gereksinimi ile müfredat programları arasındaki uyumsuzluk en çok, ekonomik kalkınmada katalizör rolü üstlenmesi beklenen mesleki ve teknik eleman ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulan okulların cazibesini yitirmesine neden olmuştur. Bu bakımdan iş dünyasının aradığı beceriler ile yükseköğretimde kazandırılan beceriler arasındaki uyumsuzluğun giderilmesi Türkiye ekonomisi için aciliyetini korumaktadır.
Küresel rekabetin hızlandığı ve bilgiye dayalı ekonominin büyüdüğü günümüzde, yükseköğretimin, ortaya çıkan yeni ihtiyaç ve taleplere cevap verebilecek şekilde saydam, katılımcı ve özgürlükçü temelde yeniden düzenlemesi ve yapılanması gerektiğini nerdeyse bütün toplumsal kesimler söylüyor. YÖK, yukarıda işaret edilen konularda olumlu adımlar atmaya başlamış görünüyor. Ancak, çağdaş ve modern yönetime dayalı, toplumun beklenti ve değerleriyle barışık bir çizgide her türlü yeniliğe açık olarak, değişimin öncüleri olması gereken üniversiteler her ne hikmetse sürece dahil olmaktan kaçınıyor.
Türkiye’de, yükseköğretim sistemleri, üniversite yönetimi, finansmanı ve denetimi gibi alanlarda ne lisans ne de lisansüstü programların olmayışı, yükseköğretim kurumlarımızın değişime kapalı muhafazakar kurumlar olduğu izlenimini veriyor. Yükseköğretim sistemimizin, çağın ve toplumun beklentilerine cevap verebilecek şekilde değişmesini ve gelişmesini istiyorsak, üniversitelerin sürece dahil olmak için imal-i fikir etme zamanı gelmiştir.
Tekrar başa dönmek gerekirse şunu söyleyebiliriz. Türkiye’nin Avrupa’da yetişen genç Türk beyinlerine ihtiyacı var. Türk üniversiteleri, dinamik yapıları ile sizi bekliyor.
Türk Yükseköğretim Sistemi: Problemler ve Fırsatlar
Türkiye’de binlerde öğrenci üniversite kapısında. Avrupa’daki Türk gençlerin bir kısmı da sınavlara girip üniversiteyi Türkiye’de okumak istiyor. İki yazı halinde Türk yükseköğretim sistemini masaya yatırmak istiyorum.
Tarihsel gelişimleri itibariyle bakıldığında üniversitelerin üç temel işlevi olduğu, yani başlıca üç amaca hizmet ede geldiği görülür. Bunlar, araştırma yoluyla yeni bilgiler üretmek, eğitim/öğretim kanalıyla yeni kuşaklara bilgi aktararak donanımlı insan gücü yetiştirmek ve toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek hizmetler sunmak biçiminde sıralanabilir.
Ne var ki küreselleşme, uluslararasılaşma, bilgi ekonomisine geçiş ve rekabet, üniversitelerin bu geleneksel hizmetlerine bir yenisini daha eklemiştir. Bu da Prof. Roger L. Geiger ve Creso M. Sa’nın Harvard Üniversitesi yayınlarından yeni çıkan Tapping the Riches of Science, Universities and the Promise of Economic Growth (2009) adlı çalışmalarında belirttikler gibi, üniversitelerin ekonomik kalkınmaya katkıda bulunacak şekilde yeniliklere açık olmasıdır. Yani modern üniversiteler artık dört temel amaca hizmet etmektedir. Tekrar etmek gerekirse bunlar, araştırma, eğitim/öğretim, topluma hizmet ve bilgiye dayalı ekonomik kalkınmaya katkı.
YENİ GELİŞMELER KARŞISINDA ÜNİVERSİTELERİMİZ
Türk yükseköğretim sistemini değerlendirebilmek için hem yukarıda özetlenen işlevsellik boyutlarını hem de küresel gelişmeleri göz önünde bulundurmak durumundayız. Çünkü, Türkiye’de yükseköğretim alanını ilgilendiren konuları dünyadan soyutlayarak ele almak mümkün değildir. Genel olarak bakıldığında dünyada yükseköğretimle ilgili bazı konuların ön plana çıktığını görmekteyiz. Yükseköğretimin gelişmesi için bir taraftan yeni imkan ve fırsatlar yaratan, diğer yandan yeni meydan okumaları da beraberinde getiren söz konusu gelişmeler arasında şunları saymak mümkündür:
Birincisi yükseköğretim görmek isteyen öğrenci sayısında sürekli bir artış gözlenmektedir. Sosyal mobilite ve istihdam edilebilirlik şansını artıran yükseköğretim, dünyanın pek çok yerinde talebi karşılamakta zorlanmaktadır. Bir ülkenin gelişmişliği ile o ülkedeki yükseköğretimli insan sermayesi arasında pozitif bir ilişki vardır. Bu nedenle pek çok ülke üniversitede okumak isteyeni geri çevirmiyor veya kapıda bekletmiyor. Ne yazık ki, OECD ülkeleri arasında yükseköğretim mezunu insan gücü oranı bakımından Türkiye en gerilerde yer almaktadır. Genel nüfus içinde 25-34 yaş arası yükseköğretim mezunu OECD ülkeleri ortalaması yüzde 32 olmasına karşın, Türkiye’de bu oran yüzde 12’de kalmaktadır ki bu oran Belçika’da yüzde 41’e, Kore’de ise yüzde 51, Japonya’da yüzde 53 ve Kanada’da yüzde 54’e çıkmaktadır.
Yukarıda zikredilen ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bakıldığında, yükseköğretimin bir ülke için stratejik açıdan ne kadar önemli olduğu anlaşılacaktır. Türkiye bunu ne yazık ki diğer ülkelere oranla geç keşfetmiştir. Uzun vadeli planlar yapmak yerine, geçmişte günübirlik siyasi tartışmalara daha çok mesai harcayan yükseköğretim yetkilileri, maliyeti yüksek olan bir miras bırakmıştır bugüne.
TÜRKİYE’NİN GELİŞMESİ İÇİN YENİ AÇILIM ŞART
Gelişmişlik ve rekabet edebilirlik açığını kapatmak amacıyla, geçte olsa, yükseköğretime erişimi artırmak için yeni devlet üniversitelerinin kurulması, vakıf üniversitelerinin teşvik edilmesi ve öğrenci kontenjanının artırılması gibi, ürünleri, ancak uzun vadede görülebilecek bazı kararlar alınarak uygulamaya konulması ise olumlu beklentiler doğurmuştur. Her ne kadar yeni üniversitelerin kuruluşu ve kontenjan artırımı, yeterli önlemlerin alınmaması halinde, kalite açısından sorun yaratma potansiyeli taşısa da, bu geçiş döneminin iyi yönetilmesi durumunda, yükseköğretim mezunu kaliteli insan gücü ile Türkiye’nin önümüzdeki yıllarda gelişmişlik düzeyi ve rekabet edebilirlik gücünü artıracağını söylemek bir kehanet olmayacaktır.
Yükseköğretim alanında Türkiye’nin kayıtsız kalamayacağı ikinci gelişme, rektörlük seçimi, liderlik, saydamlık, hesap verebilirlik ve karar alma mekanizmalarında kurumsal özerklik ve paydaş katılımı gibi unsurları içeren yönetişim alanında karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de, yükseköğretimin yönetimi genelde merkezi olmuş, katılımcı bir kültür ve gelenek oluşturamayan üniversitelerde, rektörlerin, yetkilerini savurgan biçimde kullanması birçok sorunu beraberinde getirmiştir. Bugün gelinen noktada, üniversite rektörlerinin belirlenmesi ve yetkilerinin kurullara devredilmesi konularında, mevcut yapının değiştirilmesi gerektiği açıklamaları ve temennilerinin ötesinde henüz bir gelişme olmamıştır. Haftaya diğer meydan okuma fırsatlar ile devam edeceğiz.
Tarihsel gelişimleri itibariyle bakıldığında üniversitelerin üç temel işlevi olduğu, yani başlıca üç amaca hizmet ede geldiği görülür. Bunlar, araştırma yoluyla yeni bilgiler üretmek, eğitim/öğretim kanalıyla yeni kuşaklara bilgi aktararak donanımlı insan gücü yetiştirmek ve toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek hizmetler sunmak biçiminde sıralanabilir.
Ne var ki küreselleşme, uluslararasılaşma, bilgi ekonomisine geçiş ve rekabet, üniversitelerin bu geleneksel hizmetlerine bir yenisini daha eklemiştir. Bu da Prof. Roger L. Geiger ve Creso M. Sa’nın Harvard Üniversitesi yayınlarından yeni çıkan Tapping the Riches of Science, Universities and the Promise of Economic Growth (2009) adlı çalışmalarında belirttikler gibi, üniversitelerin ekonomik kalkınmaya katkıda bulunacak şekilde yeniliklere açık olmasıdır. Yani modern üniversiteler artık dört temel amaca hizmet etmektedir. Tekrar etmek gerekirse bunlar, araştırma, eğitim/öğretim, topluma hizmet ve bilgiye dayalı ekonomik kalkınmaya katkı.
YENİ GELİŞMELER KARŞISINDA ÜNİVERSİTELERİMİZ
Türk yükseköğretim sistemini değerlendirebilmek için hem yukarıda özetlenen işlevsellik boyutlarını hem de küresel gelişmeleri göz önünde bulundurmak durumundayız. Çünkü, Türkiye’de yükseköğretim alanını ilgilendiren konuları dünyadan soyutlayarak ele almak mümkün değildir. Genel olarak bakıldığında dünyada yükseköğretimle ilgili bazı konuların ön plana çıktığını görmekteyiz. Yükseköğretimin gelişmesi için bir taraftan yeni imkan ve fırsatlar yaratan, diğer yandan yeni meydan okumaları da beraberinde getiren söz konusu gelişmeler arasında şunları saymak mümkündür:
Birincisi yükseköğretim görmek isteyen öğrenci sayısında sürekli bir artış gözlenmektedir. Sosyal mobilite ve istihdam edilebilirlik şansını artıran yükseköğretim, dünyanın pek çok yerinde talebi karşılamakta zorlanmaktadır. Bir ülkenin gelişmişliği ile o ülkedeki yükseköğretimli insan sermayesi arasında pozitif bir ilişki vardır. Bu nedenle pek çok ülke üniversitede okumak isteyeni geri çevirmiyor veya kapıda bekletmiyor. Ne yazık ki, OECD ülkeleri arasında yükseköğretim mezunu insan gücü oranı bakımından Türkiye en gerilerde yer almaktadır. Genel nüfus içinde 25-34 yaş arası yükseköğretim mezunu OECD ülkeleri ortalaması yüzde 32 olmasına karşın, Türkiye’de bu oran yüzde 12’de kalmaktadır ki bu oran Belçika’da yüzde 41’e, Kore’de ise yüzde 51, Japonya’da yüzde 53 ve Kanada’da yüzde 54’e çıkmaktadır.
Yukarıda zikredilen ülkelerin gelişmişlik düzeylerine bakıldığında, yükseköğretimin bir ülke için stratejik açıdan ne kadar önemli olduğu anlaşılacaktır. Türkiye bunu ne yazık ki diğer ülkelere oranla geç keşfetmiştir. Uzun vadeli planlar yapmak yerine, geçmişte günübirlik siyasi tartışmalara daha çok mesai harcayan yükseköğretim yetkilileri, maliyeti yüksek olan bir miras bırakmıştır bugüne.
TÜRKİYE’NİN GELİŞMESİ İÇİN YENİ AÇILIM ŞART
Gelişmişlik ve rekabet edebilirlik açığını kapatmak amacıyla, geçte olsa, yükseköğretime erişimi artırmak için yeni devlet üniversitelerinin kurulması, vakıf üniversitelerinin teşvik edilmesi ve öğrenci kontenjanının artırılması gibi, ürünleri, ancak uzun vadede görülebilecek bazı kararlar alınarak uygulamaya konulması ise olumlu beklentiler doğurmuştur. Her ne kadar yeni üniversitelerin kuruluşu ve kontenjan artırımı, yeterli önlemlerin alınmaması halinde, kalite açısından sorun yaratma potansiyeli taşısa da, bu geçiş döneminin iyi yönetilmesi durumunda, yükseköğretim mezunu kaliteli insan gücü ile Türkiye’nin önümüzdeki yıllarda gelişmişlik düzeyi ve rekabet edebilirlik gücünü artıracağını söylemek bir kehanet olmayacaktır.
Yükseköğretim alanında Türkiye’nin kayıtsız kalamayacağı ikinci gelişme, rektörlük seçimi, liderlik, saydamlık, hesap verebilirlik ve karar alma mekanizmalarında kurumsal özerklik ve paydaş katılımı gibi unsurları içeren yönetişim alanında karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de, yükseköğretimin yönetimi genelde merkezi olmuş, katılımcı bir kültür ve gelenek oluşturamayan üniversitelerde, rektörlerin, yetkilerini savurgan biçimde kullanması birçok sorunu beraberinde getirmiştir. Bugün gelinen noktada, üniversite rektörlerinin belirlenmesi ve yetkilerinin kurullara devredilmesi konularında, mevcut yapının değiştirilmesi gerektiği açıklamaları ve temennilerinin ötesinde henüz bir gelişme olmamıştır. Haftaya diğer meydan okuma fırsatlar ile devam edeceğiz.
Obama Rüzgarının Etkileri
ABD Başkanı bu hafta Mısır’da İslam dünyasına hitaben bir konuşma yapacak. Herkes bu merakla bekliyor bu konuşmayı acaba ne mesajlar verilecek diye. Söz konusu konuşmayı değerlendireceğiz haftaya. Bundan önce Barack H. Obama’nın Avrupa ve Türkiye ziyaretlerinin kısa bir analizini yapalım istedik.
ABD Başkanı seçilmesi dünyanın pek çok bölgesinde olduğu gibi Avrupa’da da yeni beklentilerin ve iyimser bir havanın oluşmasına neden oldu. George W. Bush döneminde, İngiltere’nin sorgusuz sualsiz sadakat ve desteği bir yana bırakılırsa, Avrupa-ABD ilişkilerinin sıcak bir zeminde yürüdüğünü söylemek çok zor olur. Her ne kadar Avrupa ülkelerinin dış politikalarının bir bütünlük arz etmediği gerçek olsa da, Avrupa Birliği’nin pek başarılı olmamakla beraber uzun yıllardır inşa etmeye çalıştığı ortak dış politika anlayışı, Irak’ın işgali ve Filistinlilere karşı İsrail’e verilen kayıtsız-şartsız destekten dolayı ABD ile uyumlu bir görüntü vermiyordu. İngiltere’nin ABD’ne verdiği destek ise kamuoyu, medya ve sivil toplum desteğinden büyük oranda mahrumdu. Bu dönemde İngiliz yayın organlarının bir kısmı zamanın İngiltere Başbakanı Tony Blair’i ciddi biçimde eleştiriyor ve karikatürlere alay konusu malzemesi yapıyordu.
Avrupa Birliği, dış politikada bir “birlik” sağlayamadığı ve küresel bir aktör olma iddiası bulunmadığı için ABD’nin dünya politikalarının belirlenmesindeki önderliğini ister istemez kabul ediyordu. Ancak Avrupa ülkelerinin kamuoylarına bakıldığında, politikacıların yaptıklarından çok daha derin ve anlamlı bir Amerikan politikası eleştirisini görmek mümkündü. Toplumun sosyolojisini yanlış okuyanlar bu durumu çoğunlukla Amerikan karşıtlığı olarak gündeme getirdikleri işinde gerçek gündemden uzaklaşılmış havası doğuyordu. Halbuki, Avrupa kamuoyunun karşı olduğu Amerikan halkı değil, ABD’nin izlediği politikalardı. Nitekim Obama sonrası yapılan kamuyu araştırmalarında ABD imajının birden iyileşme trendi gösterdiği ortaya çıktı, çünkü Obama çatışmacı bir lider olarak algılanmıyordu.
Obama’nın Avrupa’da verdiği mesajlara ve bunların nasıl algılandığına bakılırsa, estirdiği rüzgarın ne kadar kalıcı veya etkisinin ne kadar uzun süreli olacağını kestirmek mümkün olabilir. Avrupa kamuoyunun beklentileri ile ilk örtüşen Obama’nın şiddet ve çatışmadan uzak söylem dili olmuştur. Bush dönemindeki hoyratça açıklamaların yerini rasyonel ve uzlaşmacı bir dilin hakim olduğu politik bir söylemin Avrupa’da çok olumlu etkiler yaptığını söylemek mümkün. Söylem dilindeki olumlu değişime ilaveten tutuklulara işkence ve haksız muamelelerle gündemden düşmeyen Guantanamo kampını kapatma, Irak’tan çekilme, Orta Doğu’da adil çözüm vaatleri Obama’ya gösterilen ilgiyi artırmıştı.
Obama ile ilgili merak edilen bir başka husus ise Bush döneminde, her ne kadar iktidarının sonlarına doğru İslam Konferansı Örgütü’ne gözlemci statüsünde bit temsilci atamış olsa da, ilişkilerin gerginleştiği İslam dünyası ile nasıl bir iletişim kuracağı idi. Medeniyetler arası çatışma tezininin uygulayıcısı haline dönüşen ABD’nin bütün dünyada yıpranan imajının tekrar düzelmesi açısından da bu önemli bir konuydu, çünkü Avrupa bir yandan İslam dünyası ile iyi ilişkiler geliştirmeye çalışıyor, diğer yandan ABD’nin saldırgan ve çatışmacı siyasi kıskacından kurtulamıyordu. Bu nedenle de İslam dünyasının gözünde ABD-Avrupa ittifakı imajı doğuyordu. Bu imaj, zaman zaman Avrupa içinde güvenlik sorunu yaratacak boyutlara ulaşabiliyor, Madrid ve Londra örneklerinde olduğu gibi şiddet olayları yaşanıyordu. Yani İslam dünyasına yönelik sıkıştırma politikaları söz konusu olduğunda buna destek verdiği düşünülen Avrupa, ABD ile yaptığı stratejik ortaklıktan dolayı bedel ödemek zorunda kalıyordu. İşte tam da bu nedenle Obama’nın İslam dünyası açılımı merak ediliyordu.
Obama’nın Türkiye ziyareti, ABD’nin yeni İslam dünyası politikalarına ilişkin bazı ipuçları ile doluydu. Avrupa, İslam dünyası ve Türkiye Obama’nın mesajlarını genelde “iyi niyet” çerçevesinde okudu ve değerlendirdi. Obama’nın haziran ayında Mısır’a ziyareti ve burada yapacağı konuşma Türkiye’de yaratılan havanın yeniden değerlendirilmesine neden olacak. Avrupa ve İslam dünyası “iyi niyet” temelinde Obama’nın yeni ABD politikalarını inşa etmesini bekliyor. İnşa ve hemen arkasından gelecek uygulama safhası ise asıl kritik noktayı oluşturuyor. Obama’nın Atlantik’in bu yakasında estirdiği havanın kaderi işte yeni siyasi açılımların söz konusu uygulamalarına bağlı olacak.
ABD Başkanı seçilmesi dünyanın pek çok bölgesinde olduğu gibi Avrupa’da da yeni beklentilerin ve iyimser bir havanın oluşmasına neden oldu. George W. Bush döneminde, İngiltere’nin sorgusuz sualsiz sadakat ve desteği bir yana bırakılırsa, Avrupa-ABD ilişkilerinin sıcak bir zeminde yürüdüğünü söylemek çok zor olur. Her ne kadar Avrupa ülkelerinin dış politikalarının bir bütünlük arz etmediği gerçek olsa da, Avrupa Birliği’nin pek başarılı olmamakla beraber uzun yıllardır inşa etmeye çalıştığı ortak dış politika anlayışı, Irak’ın işgali ve Filistinlilere karşı İsrail’e verilen kayıtsız-şartsız destekten dolayı ABD ile uyumlu bir görüntü vermiyordu. İngiltere’nin ABD’ne verdiği destek ise kamuoyu, medya ve sivil toplum desteğinden büyük oranda mahrumdu. Bu dönemde İngiliz yayın organlarının bir kısmı zamanın İngiltere Başbakanı Tony Blair’i ciddi biçimde eleştiriyor ve karikatürlere alay konusu malzemesi yapıyordu.
Avrupa Birliği, dış politikada bir “birlik” sağlayamadığı ve küresel bir aktör olma iddiası bulunmadığı için ABD’nin dünya politikalarının belirlenmesindeki önderliğini ister istemez kabul ediyordu. Ancak Avrupa ülkelerinin kamuoylarına bakıldığında, politikacıların yaptıklarından çok daha derin ve anlamlı bir Amerikan politikası eleştirisini görmek mümkündü. Toplumun sosyolojisini yanlış okuyanlar bu durumu çoğunlukla Amerikan karşıtlığı olarak gündeme getirdikleri işinde gerçek gündemden uzaklaşılmış havası doğuyordu. Halbuki, Avrupa kamuoyunun karşı olduğu Amerikan halkı değil, ABD’nin izlediği politikalardı. Nitekim Obama sonrası yapılan kamuyu araştırmalarında ABD imajının birden iyileşme trendi gösterdiği ortaya çıktı, çünkü Obama çatışmacı bir lider olarak algılanmıyordu.
Obama’nın Avrupa’da verdiği mesajlara ve bunların nasıl algılandığına bakılırsa, estirdiği rüzgarın ne kadar kalıcı veya etkisinin ne kadar uzun süreli olacağını kestirmek mümkün olabilir. Avrupa kamuoyunun beklentileri ile ilk örtüşen Obama’nın şiddet ve çatışmadan uzak söylem dili olmuştur. Bush dönemindeki hoyratça açıklamaların yerini rasyonel ve uzlaşmacı bir dilin hakim olduğu politik bir söylemin Avrupa’da çok olumlu etkiler yaptığını söylemek mümkün. Söylem dilindeki olumlu değişime ilaveten tutuklulara işkence ve haksız muamelelerle gündemden düşmeyen Guantanamo kampını kapatma, Irak’tan çekilme, Orta Doğu’da adil çözüm vaatleri Obama’ya gösterilen ilgiyi artırmıştı.
Obama ile ilgili merak edilen bir başka husus ise Bush döneminde, her ne kadar iktidarının sonlarına doğru İslam Konferansı Örgütü’ne gözlemci statüsünde bit temsilci atamış olsa da, ilişkilerin gerginleştiği İslam dünyası ile nasıl bir iletişim kuracağı idi. Medeniyetler arası çatışma tezininin uygulayıcısı haline dönüşen ABD’nin bütün dünyada yıpranan imajının tekrar düzelmesi açısından da bu önemli bir konuydu, çünkü Avrupa bir yandan İslam dünyası ile iyi ilişkiler geliştirmeye çalışıyor, diğer yandan ABD’nin saldırgan ve çatışmacı siyasi kıskacından kurtulamıyordu. Bu nedenle de İslam dünyasının gözünde ABD-Avrupa ittifakı imajı doğuyordu. Bu imaj, zaman zaman Avrupa içinde güvenlik sorunu yaratacak boyutlara ulaşabiliyor, Madrid ve Londra örneklerinde olduğu gibi şiddet olayları yaşanıyordu. Yani İslam dünyasına yönelik sıkıştırma politikaları söz konusu olduğunda buna destek verdiği düşünülen Avrupa, ABD ile yaptığı stratejik ortaklıktan dolayı bedel ödemek zorunda kalıyordu. İşte tam da bu nedenle Obama’nın İslam dünyası açılımı merak ediliyordu.
Obama’nın Türkiye ziyareti, ABD’nin yeni İslam dünyası politikalarına ilişkin bazı ipuçları ile doluydu. Avrupa, İslam dünyası ve Türkiye Obama’nın mesajlarını genelde “iyi niyet” çerçevesinde okudu ve değerlendirdi. Obama’nın haziran ayında Mısır’a ziyareti ve burada yapacağı konuşma Türkiye’de yaratılan havanın yeniden değerlendirilmesine neden olacak. Avrupa ve İslam dünyası “iyi niyet” temelinde Obama’nın yeni ABD politikalarını inşa etmesini bekliyor. İnşa ve hemen arkasından gelecek uygulama safhası ise asıl kritik noktayı oluşturuyor. Obama’nın Atlantik’in bu yakasında estirdiği havanın kaderi işte yeni siyasi açılımların söz konusu uygulamalarına bağlı olacak.
Avrupalı Türkleri Dünya bu kitaptan öğrenecek
Gazetemizde haber olarak yer alıyor. Ancak Avrupalı Türklerle ilgili çalışmalar yapan biri olarak müjdeyi bir de ben vermek istedim. Biliyorsunuz ki Avrupalı Türklerle ilgili ciddi bir bilgi boşluğu var. Avrupalı Türkler kimdir, nasıl düşünür nasıl yaşar, gençleri ve kadınları neler hisseder, kültürleri nasıl değişir, AB hakkında neler düşünür, din konusuna nasıl bakar, sivil toplum kuruluşları ne yapar, sanat ve siyasetle ilişkileri nasıldır gibi sorulara derli toplu cevap verecek bir kitap yoktu. Bilim insanlarının makaleleri vardı ama bunlar genelde tozlu raflarda sıralanan dergilerde okuyucu bekliyordu.
Şimdi yukarıdakine benzer sorulara cevap veren bir kitap var elimizde. Hem de İngilizce. Tam 624 sayfa. Toplam yirmi üç makale var. Hepsi de orijinal çalışmanın ürünü. Masa başında hazırlanmış değil. Çoğu yazar alan çalışması yapmış. Türklerle yüz yüze gelmiş. Onlarla konuşmuş. Dünyalarına girmiş. Sorunlarını, dileklerini, düşüncelerini dinlemiş ve iç dünyalarını paylaşmış. Sonra bunları bütün dünya ile paylaşmak için kaleme almış.
Biz de Avrupa Türklerini çalışanların yazılarını bir araya getirerek tarihe not düşmek istedik. Böylece şimdiye kadar Avrupa Türkleri üzerine yazılan en kapsamlı İngilizce kitap çıkmış oldu. Avrupa’daki Türkler: Kültür, Kimlik, Entegrasyon (Turks in Europe: Culture, Identity, Integration) başlığını bu dev eserin editörlüğünü bendeniz ile Türkevi Araştırmalar Merkezi Direktörü Veyis Güngör yaptı. Kitap, Türkevi Araştırmalar Merkezi tarafından yayınlandı. Uluslararası üne sahip yirmi sekiz bilim insanının katkıda bulunduğu kitap bütün yönleri ile Avrupa Türklerini tanıtıyor.
AVRUPALI TÜRKLER, TÜRKİYE’Yİ AB’YE BAĞLAYAN KÖPRÜ
Başucu kaynağı niteliğindeki Avrupa’daki Türkler kitabı, sayıları 4,5 milyonu aşan Avrupa Türkleri hakkındaki en kapsamlı kitap olma unvanını taşıyor. Kitapta AB ülkelerindeki Türklerin hayatı enine boyuna tartışılıyor. Avrupa’ya göç serüvenini her yönüyle masaya yatıran uzmanlar, Türklerin kültürel kimliklerindeki dönüşümü, siyasi katılım, eğitim, kadın ve Avrupa kimliğine bakışlarını, dini eğilimlerini, karşılaştıkları ayrımcılık sorunlarını ve Türkiye-AB ilişkilerine yaklaşımlarını analiz ediyor.
BATIDAKİ TÜRKLER, KAMU DİPLOMASİSİ AÇISINDAN BÜYÜK ŞANS
Çeşitli üniversitelerde ders kitabı olarak okutulması beklenen Avrupa’daki Türkler kitabının yazarlarına göre, özellikle ikinci ve üçüncü kuşak Türkler, Türkiye ve AB arasında köprü kurabilecek yeni kimlikler geliştiriyor ve Türkiye’nin birikimlerinin Avrupa’da daha iyi tanıtımı açısından büyük bir potansiyel taşıyor. Türk hükümetinin AB vatandaşı olan Türkler ile daha yakın iletişim kurmasının önemine işaret eden kitap, Türkiye’nin AB ülkelerinde yürüteceği kamu diplomasisi projelerine en büyük desteğin Avrupa Türklerinden geleceğini ortaya koyuyor.
Sizden istediğimiz bu kitabın geniş kitleler tarafından okunmasına katkıda bulunmanız. Kitabı okul ve bölge kütüphanelerinin almasını sağlarsanız ve duyurusunu yaparsanız büyük katkıda bulunmuş olursunuz.
Şimdi yukarıdakine benzer sorulara cevap veren bir kitap var elimizde. Hem de İngilizce. Tam 624 sayfa. Toplam yirmi üç makale var. Hepsi de orijinal çalışmanın ürünü. Masa başında hazırlanmış değil. Çoğu yazar alan çalışması yapmış. Türklerle yüz yüze gelmiş. Onlarla konuşmuş. Dünyalarına girmiş. Sorunlarını, dileklerini, düşüncelerini dinlemiş ve iç dünyalarını paylaşmış. Sonra bunları bütün dünya ile paylaşmak için kaleme almış.
Biz de Avrupa Türklerini çalışanların yazılarını bir araya getirerek tarihe not düşmek istedik. Böylece şimdiye kadar Avrupa Türkleri üzerine yazılan en kapsamlı İngilizce kitap çıkmış oldu. Avrupa’daki Türkler: Kültür, Kimlik, Entegrasyon (Turks in Europe: Culture, Identity, Integration) başlığını bu dev eserin editörlüğünü bendeniz ile Türkevi Araştırmalar Merkezi Direktörü Veyis Güngör yaptı. Kitap, Türkevi Araştırmalar Merkezi tarafından yayınlandı. Uluslararası üne sahip yirmi sekiz bilim insanının katkıda bulunduğu kitap bütün yönleri ile Avrupa Türklerini tanıtıyor.
AVRUPALI TÜRKLER, TÜRKİYE’Yİ AB’YE BAĞLAYAN KÖPRÜ
Başucu kaynağı niteliğindeki Avrupa’daki Türkler kitabı, sayıları 4,5 milyonu aşan Avrupa Türkleri hakkındaki en kapsamlı kitap olma unvanını taşıyor. Kitapta AB ülkelerindeki Türklerin hayatı enine boyuna tartışılıyor. Avrupa’ya göç serüvenini her yönüyle masaya yatıran uzmanlar, Türklerin kültürel kimliklerindeki dönüşümü, siyasi katılım, eğitim, kadın ve Avrupa kimliğine bakışlarını, dini eğilimlerini, karşılaştıkları ayrımcılık sorunlarını ve Türkiye-AB ilişkilerine yaklaşımlarını analiz ediyor.
BATIDAKİ TÜRKLER, KAMU DİPLOMASİSİ AÇISINDAN BÜYÜK ŞANS
Çeşitli üniversitelerde ders kitabı olarak okutulması beklenen Avrupa’daki Türkler kitabının yazarlarına göre, özellikle ikinci ve üçüncü kuşak Türkler, Türkiye ve AB arasında köprü kurabilecek yeni kimlikler geliştiriyor ve Türkiye’nin birikimlerinin Avrupa’da daha iyi tanıtımı açısından büyük bir potansiyel taşıyor. Türk hükümetinin AB vatandaşı olan Türkler ile daha yakın iletişim kurmasının önemine işaret eden kitap, Türkiye’nin AB ülkelerinde yürüteceği kamu diplomasisi projelerine en büyük desteğin Avrupa Türklerinden geleceğini ortaya koyuyor.
Sizden istediğimiz bu kitabın geniş kitleler tarafından okunmasına katkıda bulunmanız. Kitabı okul ve bölge kütüphanelerinin almasını sağlarsanız ve duyurusunu yaparsanız büyük katkıda bulunmuş olursunuz.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)
Endonezya’da yeni hükümetin öncelikleri hangi konular?
Nüfus bakımından dünyanın en büyük dördüncü ülkesi olan Endonezya, 280 milyonluk nüfusu ile en büyük İslam ülkesi. G20 üyesi olan Endonezya ...
-
Prof. Dr. Talip Küçükcan Yükseköğretim bütün ülkeler için stratejik bir alan ve önemli bir ekonomik sektör. Üniversiteler nitelikli insan ...
-
Türkiye ve Endonezya arasındaki ikili ilişkiler olumlu ilerliyor. İki ülke arasında 2022 yılında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi ...
-
Prof. Dr. Talip Küçükcan Endonezya Küreselleşme diye tanımladığımız olgu, soyut anlamda fiziki sınırları aşan bir hareketlilikle devam e...