Yakındoğu Coğrafyası, Arap Baharı ve Mısır

Statükonun ve statükoculuğun hâkim olduğu Arap toplumlarında, Arap Baharı sürecinin adeta domino etkisiyle bu kadar hızlı ilerlemesi nasıl açıklanabilir?

Arap Dünyası’nda uzun yıllardan beri meşruiyet problemi vardı. Bütün dünyada demokrasi, serbest piyasa ekonomisi, sivil toplum gelişirken Arap Dünyası’nda bunun benzerini görme imkanı olmadı. Ama özellikle küreselleşme, iletişim ve haberleşmedeki hızlı artış, dünyanın her yerinde aslında bilgiye ulaşmayı kolaylaştırdı. Bununla beraber dünyadaki siyasi dengeler de değişmeye başladı. Arap toplumları da bu bahsettiğimiz küreselleşmenin, bilgi ve iletişim teknolojisindeki devrimlerin neticesinde, bazı siyasal kavramları ve bazı siyasal yapıları daha yakından tanımaya başladılar. Demokrasi, sivil toplum, hukuk devleti, meşruiyet, seçimle iş başına gelme, seçimle gitme gibi konular çok rahat tartışılmayan konulardı ama artık bugün gelinen noktada bu herkesin tartışmaya başladığı bir konu oldu. Özellikle Arap Devrimlerinde genç jenerasyonların özel bir önemi vardır. Çünkü sosyal medyayı, iletişim teknolojilerini çok iyi kullanmışlardır. Dolayısıyla bu statükonun değişim arayışının temel nedenlerinden bir tanesi budur. Yani artık Arap Dünyası’ndaki farklı devletlerde yaşayan milletler, halklar, gruplar siyasal katılımın ne olduğunu kendi geleceklerine kendilerinin karar vermelerinin ne kadar önemli olduğunu gördüler yani artık meşru rejimler, meşruiyetini halktan alan, seçimle gelip seçimle gidecek rejimler arayışı başladı. Bunda ekonominin de çok önemli payı var. Arap Dünyasına gelişmişlik açısından baktığımızda dünyanın gerisinde olan bir bölge. Bunların sorgulanmayışının bir nedeni de bu idi. Bölgede çok ciddi bir eğitim problemi var. Mesela Mısır’da halkın %40’ı hala okuma yazma bilmiyor. Ama artık tüm dünyada yeni bir döneme girildi. Demokrasi arayışı, sivilleşme arayışı… Arap Dünyası’ndaki gelişmeyi bu çerçevede okumak lazım ve artık Arap Dünyası da bu bahsettiğimiz Batı dünyasından tamamen kopuk bir yer değil. Arap Dünya’sında Pek çok entelektüelin de olduğunu söylemek lazım. Batı dünyasını da takip ediyorlar. Hayat standartlarının ne kadar kötü olduğunu sorgulayıp ‘’niçin biz kendi kaderimizi kendimiz tayin edemiyoruz, niçin biz ekonomik kaynaklardan yeteri kadar gelir elde edemiyoruz.‘’ şeklinde tüm bu konuları gündeme getirdiler ve tabi ki bu coğrafyada Türkiye gibi ülkelerinde başarı öyküsü olması yeni arayışlar başlattı. Arap Dünyası’ndaki statükoya belki karşı olmanın genel çerçevesini böyle açıklamak mümkün olabilir.

Arap Baharına daha spesifik olarak baktığımızda Mısırdaki iç dinamiklerin; Müslüman kardeşler, İslam Modernizmi olarak da bilinen Cemaatü’lslamiyye’nin ve 6 Nisan hareketi gibi grupların Arap Baharı bağlamında Mısırdaki rolü nasıl olmuştur?

Bu toplumsal hareketlerin sadece bir gruba indirgemek, bir gruba bağlamak mümkün değil. Ama şöyle de bir durum var; Mısır gibi kırk yıl Mübarek rejiminin olduğu bir ülke diyoruz… Mübarek rejiminin olduğu dönemlerde siyasal olarak farklı bir noktada duran ya da siyasal olarak halkın taleplerini gündeme getiren kaç örgüt ya da kaç hareket var diye baktığımızda en önemli hareketin İhvan-ı Müslimin olduğunu görüyoruz. 1930’ların ortalarından itibaren çok örgütlü bir şekilde bir sivil toplum hareketi olarak zaten her ülkede varlar. Zaman zaman siyasete atılmak istemişler ama Mübarek rejimi tarafından yasaklanmışlar ve siyasete atılamamışlar. Bu da o bahsettiğimiz meşruiyetle ilgili problemlerden kaynaklamakta yani halkın içinden gelen bir hareket var ve halkın içinden gelen bu harekete örgütlenmiş olmasına rağmen temsil gücüne imkân verilmiyor. Müslüman Kardeşler hareketinin toplumun en kılcal damarlarına kadar girdiğini biliyoruz. Bundan kastettiğimiz şey toplumsal sorunlarla ilgilenen, insanı yardımlar yapan, eğitim kurumları hatta hastaneler, yardımlaşma vakıfları açan bir kurum. Dolayısıyla zaten toplumsal tabana yayılmıştı. Bu durumu bir parti kurarak, siyasete taşıdılar. Bu bakımdan özellikle Mısırdaki devrimin gerçekleşmesinde çok önemli bir payı olduğunu söyleyebiliriz. Halkın mobilize edilmesi açısından bazı gençlik hareketlerinin Mısır’daki statükoya karşı olduğunu biliyoruz. Çok farklı kesimler rol oynadılar ama tabi ki İhvan Hareketi sadece Mısır’da değil bölgede pek çok ülkede ilham kaynağı olmuştur. Siyasal mücadeleleri, siyasal muhalefeti geliştiren bir hareket. Son yapılan seçimlerde Muhammed Mursi seçilmişti bu da İhvan Hareketi’nin ne kadar güçlü bir toplumsal tabanı olduğunu gösteriyor. Yani seçimlere girildiğinde de ilk parti olarak çıkabiliyor bu açıdan bakıldığında Müslüman Kardeşleri ilk sıraya yazmak mümkün. Özellikle gençlik hareketinde çünkü gençlerin olmadığı bir devrim dünyanın hiçbir yerinde başarıya ulaşmıyor. Belki de toplumun en dinamik, en mobilize kesimleri ve en fazla risk alan kesimleri oldukları için. Çünkü kimisi öğrenci kimisi hayata yeni başlıyor, o anda kaybedecekleri bir şey olmuyor. Ama diyelim ki bir meslek sahibi, evli çocuk sahibi insanların bu tür hareketler içerisine girmesi biraz daha mesafeli olabilir. Çünkü insanlar daha konforlu bir hayattan daha riskli bir hayata geçmek istemeyebilir bu sebeplerle gençlik hareketinin çok önemli rolü var. Özellikle sosyal medyayı kullananlar Mısır gibi baskı rejimlerinden böyle hareketlerin çıkabileceğini tahmin etmiyordu. Ama bunu başardılar. Bunu Mısır halkının başarısı olarak görmek lazım. Tabii bu başarı daha sonra sürdürülebilir bir çerçeveye oturtulamadı bu da işin ayrı bir tarafı.

3 Temmuz 2013 tarihinde çeşitli siyasi ekonomik gerekçelerle Mısır’da bir darbe gerçekleşti. Bu askeri yönetimin Mısır ekonomisi üzerindeki etkisi nedir?

Muhammed Mursi Cumhurbaşkanı seçildiğinde pek çok beklenti vardı. Özellikle halk seçimle başa gelmiş birisi için 30-40 yıllık birikimleri bir anda ortadan kaldıracak, mucize yaratacak bir kişi bekledi. Hâlbuki siyaset hayatında toplumsal hayatta ki değişimler böyle bir gecede ya da bir yılda mucizevi bir şekilde olmuyor. Aslında Mısır’ın karşılaştığı ekonomik problemler, siyasal yapısındaki sorunlar hukuki, anayasal sorunlar bunlar çok köklü sorunlardı. Bu sorunların biranda çözülmesi zaten mümkün değildi. Mursi de çözemezdi, bir başkası gelse o da çözemezdi yani ister İslamcı kanattan gelsin ister liberal kanattan gelsin, 80 milyon nüfusu olan, eğitim düzeyi düşük, yoksulluğu ciddi bir şekilde yaygın olan bir ülkede zaten hemen bir çözüm olmazdı. Ama Mursi’nin iktidara gelmesiyle beraber bölgedeki bazı büyük değişimlerin olacağı ihtimali ortaya çıktı. Nedir bu değişim; Mursi iktidara geldikten sonra bir ideolojiyle iktidara geldi yani İhvan-ı Müslimin ideolojisiyle iktidara geldi. Bu genelde dünyada İslamcı iktidar olarak kabul ediliyor ve İslami hareketler genel olarak Batı dünyasında kabul gören hareketler değil. Bir başka örnek olarak Hamas’ı gösterebiliriz. Hamas seçimle gelmişti ve meşruiyeti vardı ama onu da kabul etmiyorlar. Türkiye’de Tayyip Erdoğan ve Ak Parti geldi ama bunu bile Batı’nın kabullenmesi çok uzun zaman aldı. Mursi’nin birtakım söylemleri, acemice çıkardığı bazı yasal düzenlemeler hemen ‘’bakın Müslüman ideolojiden gelen bir iktidar var ve bu iktidar otoriterleşmeye başladı. Yarın bir gün ülkedeki liberaller, gayri Müslimlerin ve sekülerleri zor durumda bırakabilir’’ beklentisi ortaya çıktı. Bir taraftan ülkede hali hazırda çözülmesi gereken ekonomik sorunlar vardı. Diğer bir tarafta da ülkedeki siyasal düzeni bozabilecek bir risk ortaya çıktı. İsrail, ABD, Suudi Arabistan gibi ülkelerin hoşuna gitmeyecek bir siyasal yapı ortaya çıktı. Mursi’nin temsil ettiği siyasi hareket Ortadoğu’da eski kurulu düzenin karşısında olan bir siyasi hareketti. Statükonun devam etmesinden yana olanlar askeri desteklediler. Zaten asker Mısır’da 2011’den itibaren yani devrim olduktan sonra siyasal sahneden çekilmiş değildi. Mursi döneminde de çok etkili bir pozisyondaydı. Ekonomik olarak bakıldığında Mısır ekonomisinin %30-40‘ını oluşturabilecek büyüklükte bir yapıdan bahsediyoruz. Ekonomi üzerinde çok ciddi etkileri var. Asker Türkiye gibi veya diğer Batılı ülkelerdeki gibi maaşlı bir kesimden ibaret değildi. Asker ekonomi ve iş dünyasının içinde olduğu için bu avantajları kaybetmek istemiyordu. Askeri müdahalenin arkasında yatan en önemli sebeplerden biri de bu ekonomik avantajı sağlama çabasıdır. Askeri oluşum devlete ve Mısır Merkez Bankası’na borç verebilecek kadar güçlü. Bu açıdan bakıldığında Mısır’daki değişimi durdurmanın en önemli enstrümanı olarak askerler ortaya çıkarıldı. Mısır’ın içerisinde de gayri memnunlar vardı. Mısır’daki devrimin amacı sivil bir iktidar ve sivil bir anayasaydı. Bugün gelinen noktaya baktığımızda Mısırda hiçbir sorunun yine bir çözüme kavuşmadığını görüyoruz.

Müslüman Kardeşler’in terör örgütü ilan edilmesi durumuna bölgesel ve yerel dengeler açısından baktığımızda bu durumu Mısır geleceği açısından nasıl değerlendirirsiniz?

Müslüman Kardeşler Mısır’da ortaya çıkmasına rağmen bölgede çok önemli siyasi ‘’model bir hareket’’. Seçilen rejimler dikta rejimleri oldukları için bunlara karşı siyasi söylem geliştiren en önemli hareket. Ama bu hareket tarihsel olarak bakıldığında çok nadir çok istisnai bazı olaylar dışında şiddete hiç başvurmamış. Yani hükümeti devirmek, teröre müracaat etmek, silahlanmak şeklinde değil de aşağıdan yukarıya doğru bir örgütlenmeyle toplumsal ve siyasal değişme talebindedirler. Demokrasiye karşı değiller ama ideolojik olarak bakıldığında diyorlar ki; toplumun büyük bir çoğunluğu Müslüman olduğu için İslam önemli bir referans kaynağı olması lazım. Normal şartlarda böyle bakıldığında Müslüman Kardeşler dünyanın hiçbir ülkesinde terör örgütü olarak kabul edilmiyor. Hiç bir ülkenin terör örgütü listesinde yok. Ama bu coğrafya açısından baktığımızda; otoriter rejimlerin değiştirilmesi, yeni bir siyasal model olarak ortaya çıkmasından dolayı bir tehdit olarak görülüyor. Bu tehdit aslında daha çok kimler açısından tehdit diye baktığımızda Suudi Arabistan, Körfez ülkeleri ve Suriye gibi seçimle iş başına gelmeyip 30-40 yıldır ülkeyi yönetenler açısından çok ciddi bir tehdit. Mesela Mısır’da devrim yaşanırken silahla yaşanmadı. İnsanlar sokaklara döküldü, sivil bir hareket olarak devam etti. Şuanda 3 Temmuz askeri darbesinden sonra Müslüman Kardeşler herhangi bir şekilde silaha müracaat etmediler, silahlanmadılar, şiddete başvurmadılar. Bazı hal ve hareketleri var ama orada hiçbir zaman polisle çatışıp, polise kurşun sıkma, güvenlik güçleriyle çatışmak şeklinde olmadı. Bu hareketi, Sisi’nin ya da Mısır mevcut rejiminin ‘’sandıkta gömmesi’’ mümkün görünmüyor. O zaman ne yapmak lazım askeri darbeciler açısından baktığınızda, bu muhalefeti ortadan kaldırmanın bir yolu var o da onları itibarsızlaştırmak. Yani onları ‘’şeytanlaştırmak’’. Bütün dünyada, bir siyasi harekete şiddet hareketi dediğiniz zaman onları çok ciddi bir biçimde itibarsızlaştırmanız ve yalnızlaştırmanız mümkün. Eğer Mısır’da Müslüman Kardeşler bu şekilde yalnızlaştırılırsa siyasal alanın dışına itilirse ve diğer ülkelerde bunu takip ederse Müslüman Kardeşlerin etkili olduğu; Libya, Suriye ve Tunus gibi ülkelerde Arap uyanışının çok ciddi bir darbe alacağını varsayabiliriz.

Buna seçimlerin öncesinde planlanan bir ‘’seçim taktiği’’ de diyebilir miyiz?

Tabii. Bir grubu siz etiketlerseniz ve resmi olarak öyle tanımlarsanız, onların seçime girmesini de engellemiş olursunuz. O zaman onların seçmen tabanı paramparça olur. Normalde Ocak’ın ortasında referandum var. Tabi ki herkes referanduma bireysel olarak giriyor. Ama parlamento seçimlerinde ve Cumhurbaşkanı seçimlerinde partiler aday gösteriyor eğer o seçimlerde liderler ve ileri gelenler tutuklanırsa, ideologlar tutuklanırsa en azından önümüzdeki seçimlerde çok ciddi bir şekilde darbe vurulmuş olur. Tekrar geriye dönüş başlamış olur.

Mısırda ki tabanı en geniş hareket İhvan-ı Müslimin hareketi. Bu hareketi o coğrafyadan çıkardığınız takdirde çok ciddi bir boşluk doğuyor ve bu boşluk Sisi ve askerlerin işine yarıyor. Kısaca şuanda böyle bir siyaset tasarımı olduğu söylenebilir.

Ortak tarihi bağları olan iki ülke: Türkiye ve Mısır. Mursi’nin yönetimden indirilmesi bunun sonucunda Türkiye’nin uluslararası camiada üstlendiği rol ve son olarak Türkiye’nin Mısır büyükelçisinin ‘’istenmeyen adam’’ ilan edilmesi. Bu bağlamda Türkiye-Mısır ilişkilerinin geleceği hakkında neler söylenebilir?

Türkiye ve Mısır ilişkileri şuanda kritik bir noktada. Türkiye kendi içerisinde çok ciddi bir değişim yaşadığı için bölgedeki halkların değişim talebine hep sıcak baktı. Ama bu talepleri Türkiye ortaya koymadı. Libya’da başladı, Tunus’ta devam etti ardından Suriye’ye sıçradı ve son olarak Mısır’da devam etti. Türkiye buradaki halk hareketlerini başlatan ya da sokaktaki isyanları başlatan ülke değil. Ama bu isyanlar başladığında talepler demokratik olduğu için Türkiye bu demokratik talepleri her zaman destekledi. İktidarın yanında yer almakla sokaktaki insanlar arasında yer almak tercihiyle karşı karşıya kalma durumunda Türkiye sokaktaki insanları tercih etti. Dikta rejimlerini tercih etmedi ama bunun yaparken de aslında bir müzakere içindeydi. Mesela Suriye krizinde, sokak gösterileri başladığında, Türkiye sık sık Esed ile görüşmeyi tercih etti, onu ikna etmeye çalıştı ama bunda başarısız olunca artık siyasal bir pozisyon aldı. Baştan itibaren Türkiye Arap devrimlerinde hep halkın yanında yer aldı. Mısır’da da öyle oldu. Mısır’da darbe yapıldığında pek çok ülke bu darbeye sesini çıkarmadı ve kabul etti. Türkiye kendi tecrübesinden dolayı, darbeler yaşamış bir ülke olduğu için ülkedeki siyasal iktidara biraz daha sert bir çıkış yaptı. Oradaki darbe rejimini çok ciddi bir şekilde eleştirdi. Bütün İslam Dünya’sında eleştiren tek ülke Türkiye oldu. Bu eleştiriler onların hoşuna gitmediği için ilişkiler kopma noktasına geldi. Türkiye burada daha etik bir tavır üzerinden bir dış politika inşa etti. Tabiri caizse ‘’Mısırda değişim talep eden halkı satmadı.’’ Tabi bununda bir faturası vardı o da Türkiye’nin büyükelçisinin istenmeyen adam ilan edilmesiydi. Türkiye kendi içinde darbe vesayetiyle mücadele ederken, Mısır’da buna göz yumması mümkün değildi. Ama tabi şunu söylemek lazım; hiçbir ülke ebediyen dost olmaz, hiçbir ülke ebediyen düşman olmaz. Türkiye Mısır ilişkileri senin de söylediğin gibi çok köklü ilişkiler. Tarihi olarak, siyasi olarak, dini, kültürel olarak yakınlıkları olan bir ülke ve bu ilişkilerin zaman içinde düzelmesi lazım. Ama bu düzelirken bölgede çok ciddi siyasi tasarımlar var. Bir taraftan sömürü ülkelerinin burada kurduğu bir düzen var birde bu düzenin değişmesini isteyen halk yığınları var. Türkiye bu düzenin değişmesinden yana çünkü bu düzen değiştiği zaman Türkiye’ye yeni bir kapı açılıyor ve etki alanı artıyor. Tabi ki bu zor bir süreç hiçbir değişim kısa bir sürede yaşanmıyor. Türkiye’nin bu bölgede etki alanını genişletmesi demek, bu etki alanına karşı olan ülkelerinde hemen devreye girip bu etki alanını sınırlandırmaya çalışması demek. Mısır onlardan bir tanesi oldu, Suriye onlardan bir başkası ama bunlar olacaktır. Türkiye büyümek istediği sürece birileri size dur diyecektir. Türkiye’de buna hazır olmak zorunda ve yeni enstrümanlarla, yeni yöntemlerle ve yeni bir dış politika diliyle bu durumu yönetmek durumundadır.

 

Bu yazı Türkiye Uluslararası İlişkiler Çalışmalar Derneği’nden Deniz Akçın tarafından yazarımızla yapılan röportajın dökümüdür.

 

http://www.eurovizyon.co.uk/yakindogu-cografyasi-arap-bahari-ve-misir-makale,6351.html

 

Mısır, Suriye, Bölgesel Düzen ve Türk Dış Politikası

Mısır’da, 1952 Devrimi diye de bilinen Hür Subayların darbesi ile Kral devrildi ve 1953 yılında Cumhuriyete ilan edildi. Bu aynı zamanda yönetimin askerlere geçişi anlamına geliyordu. 25 Ocak 2011 devrimine kadar yani tam 62 yıl ülkeyi asker kökenli Cumhurbaşkanları yönetti. Nasır, Sedat ve Mübarek orduda yetişmiş subaylar olarak sırasıyla iş başına geldi. Bu dönemde 1967 savaşı ve 1979 Camp David anlaşması gibi kritik süreçler yaşandı, muhalefet partilerinin serbest ve adil seçimlerle cumhurbaşkanı adayı göstermesi ve seçimlere girmesi engellendi. Ordu sadece siyaset kurumu üzerinde değil ekonomik hayatta da kendisine etkin bir yer edindi. Mısır’da derin ve etkin birstatüko kuruldu; imtiyazlı sınıflar oluşturuldu; ekonomik kalkınma ve istikrar sağlanamadı; otoriter bir yönetimden temsili ve demokratik bir siyasal hayata geçilmesi için çabalar sarf edilmedi. 25 Ocak Devrimi bu statükoyu sarsan ve 1979 Mısır-İsrail anlaşması ile kurulan Camp David düzeni için tehdit olarak algılanan bir sürecin başlangıcı oldu. 1952’den bu yana yapılan ilk serbest seçimlerde Mursi’nin Cumhurbaşkanı seçilmesi, yeni siyasal aktörlerin yönetime girmesi egemen ve seçkin sınıflar ile bunların iktidarda kalmasını kolaylaştıran dış güçleri rahatsız etti. Mursi’nin görevden uzaklaştırılmasının kökeninde vesayet rejiminin ve bölgesel düzenin devamı isteği vardır. Mısır’daMübareksiz bir Mübarekizm kurulmasını amaçlayan bir darbe yapılmıştır.

 

Müslüman Kardeşler'in siyaseti

Müslüman Kardeşler meşru seçimlerle adaylarını Cumhurbaşkanlığına taşımış, bütün dünyanın sonuçlarını kabul ettiği saydam ve hilesiz bir seçimle iktidar yolunda ilerlemiştir. Üç asker kökenli Cumhurbaşkanından sonra ilk kez sivil bir politikacı bu makama gelmiştir. Bu hem Müslüman Kardeşler ve Mısır hem de İslam coğrafyası için önemli bir kazanç olmuştur. Müslüman Kardeşlerbu kazanımlarından kolayca vazgeçmek ve darbeye boyun eğmek yerine ellerindeki tek gücü, sivil direniş gücünü kullanmayı tercih etmişlerdir. Herhangi bir şekilde şiddete başvurmamış, demokratik haklarını kullanarak seçimle işbaşına gelen Mursi’nin göreve iadesini amaçlamışlardır. Darbe rejimi yasaklar getirmiş, saldırılar düzenlemiş, insanlık suçu işlemiş ve nihayetMüslüman Kardeşler hareketini fesh etme kararı almıştır. Gösteriler sırasında darbe yönetiminin acımasız olduğu ve katliamlarını devam ettirdiği göze alınırsa benzer eylemlerini sürdüreceği tahmin edilebilir. Bu nedenle protestolar Mısır’daki sancıları dünya gündemine taşıyabilir ancak gelinen noktada darbeyi geri döndürmesi zor görünmektedir.

 

Birleşmiş Milletler (BM), Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) müdahalelere nasıl bakıyor?

 Uluslararası ve bölgesel örgütler bu örgüt üyelerinin çıkarları doğrultusunda hareket eder. Çoğu kez de krizlerin çözümünde başarısız olurlar zira her ülkenin gündemi, amacı ve çıkarı farklıdır. BM en geniş üyeli örgüt olarak demokrasinin bir darbe cinayetine kurban gitmesine seyirci kalarak artık ondantamamen ümit kesilmesine neden olmuştur. BM Suriye krizinde de eli ayağı bağlı bir kuruluşa dönüşmüş, BMGK karar alma süreçlerini kilitlemiştir. Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) ise üye ülkelerin bir kısmında yaşanan siyasal meşruiyet krizlerinden dolayı sürece aktif olarak müdahil olmamıştır. Zira kendi ülkelerinde otoriter rejimleri sürdüren bazı Arap ve İslam ülkelerinin Mısır’da darbeyi lanetleyip kendi ülkelerindeki değişim taleplerine kulak tıkamaları zor olacaktı. Bunun yerine siyasal körlük ve sağırlık tercih edildi. 57 üyeli İslam İşbirliği Teşkilatı da (İİT) bu süreçte iyi bir sınav veremedi.

 

Batı'nın siyasi tercihi

Batılı ülkeler Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da sömürgecilik dönemi, birinci dünya savaşı sonrası, ve Camp David anlaşması akabinde kurdukları siyasal,ekonomik ve güvenlikli düzen ve statükonun değişmesi taraftarı olmamıştır. Bu nedenle de Arap uyanışının ilk günlerinde aktif destek yerine bekle gör politikasını izlemiştir. Ancak bölge sosyolojisinin dönüştürücü gücü karışışında isteksiz de olsa devrim sürecine destek vermişlerdir. Mısır’da yapılan darbe karşısında tepki gösterilmemesi bir kez daha gösterdi ki demokratik yollarla iktidara gelen ve gelme potansiyeli taşıyan yeni siyasal yapılar ve aktörler ABD ve Batı çıkarları ile aynı paralelde hareket etmeyebilir. Bu nedenle darbe ile de olsa bu aktörlere engel olunması, iktidara gelenlerin devrilmesi onaylanmıştır.

 

Arap Uyanışı hangi aşamada?

 Arap uyanışı uzun vadeli bir süreçtir. Uyanışın başladığı ve iktidarları devirdiği 2010/2011 yılları sadece bir başlangıçtır. Müesses nizamların yıkılması, yerine yenilerinin konulması zaman alacaktır. Bu süreçte söz konusu eski düzenin egemenleri ve seçkinleri tekrar iktidarı ele geçirmek için her türlü yola başvurarak sürece dahil olmaya çalışacaktır. Mısır Devrimi, ülkenin büyüklüğü ve Arap dünyası üzerindeki potansiyel etkilerinden dolayı kritik bir dönemece girmiştir. Darbe ile Mısır’daki siyasal dönüşümün önü şimdilik kesilmiştir ancak sosyolojik dönüşüm kendi kuralları içinde devam etmektedir. Mısır ve benzer ülkelerin sosyolojik yapısı darbelere ve baskılara boyun eğmeyi reddeden siyasal vizyona sahip olduğunu göstermiştir. Bu sosyolojik yapı canlı kaldığı sürece devrimlerin devam etmesi için zemin var demektir.

 

Körfez ülkelerinin Mısır'daki darbeyi destekleme nedeni

Körfez ülkeleri yönetim biçimlerine bakıldığında Arap uyanışının yaşandığı ülkelerdekine benzer yapıların olduğu görülür. Nasıl ki Mısır’da, Tunus’ta ve Libya’da toplum siyasal süreçlere katılamadı, kendi geleceğine karar veremedi ve refahtan eşit oranda yararlanamadıysa, benzer siyasal ve toplumsal yapının Körfez ülkelerinde de olduğu görülüyor. Yani Körfez ülkelerinde de yönetimlerin meşruiyeti zaman zaman sorgulanıyor. Arap devrimlerine destek demek bu ülkeler için benzer bir kendi ülkelerine davet etmek demektir ki bunu istemeleri beklenemez. Bu nedenle de körfez ülkeleri Mısır'daki yeni yönetimi maddi ve manevi olarak destekleme kararı almıştır.

İsrail'in Mısır'daki darbeye ilişkin pozisyonu

İsrail, Mısır’da devrim başladığı ilk günden itibaren Mübarek rejiminin kalması gerektiğini, statükonun değişmesinin İsrail açısından olumsuz sonuçlar doğurabileceğini ifade etmiştir. Enver Sedat’ın 1977 yılında İsrail’i ziyaret etmesi ve1979 yılında Camp David anlaşmasını imzalamasından bu yana Mısır yönetimleri İsrail’e bir güvenlik şemsiyesi sağlamıştır. İsrail bunun korunmasını tercih ettiği için Mübarek’in yerine gelecek yönetimleri kendi çıkarları açısından riskli görmüş, devrim sürecini de bu nedenle desteklememiştir.

Mısır'daki siyasi gelişmelerin geleceği

Mısır’da siyasal yasaklar dönemi başlayacaktır. Başlamıştır da. Muhalefeti sindirmek için gazeteler, televizyonlar, dernekler, siyasal partiler vb kapanması süreci başlamıştır. Uluslararası toplum da buna sessiz kalarak destek olmuş ve onay vermiştir. Özellikle en güçlü muhalefet hareketi olduğu ve hala boyun eğmeyi reddettiği için Müslüman Kardeşler hareketine yönelik baskılar artacak, yasal hakları kısıtlanacak ve meşru siyaset zemininden yasaklanacaklardır. Nitekim son gelişmeler de gösteriyor ki darbe yönetimi Müslüman Kardeşler cemiyetinin feshi yönünde karar vermiştir. Ancak çok geniş bir sosyolojik tabanı olan Müslüman Kardeşler gibi bir hareketin yasaklar ile sindirilmesi ve siyasal hayattan silinmesi kolay değildir.

Suriye'de çözüm imkanı tükeniyor

Suriye iki yılı aşkın devam eden kriz ve iç çatışma İran ve Rusya gibi güçlerin dışarıdan rejime; bazı ülkelerin de muhalefete verdiği destekten dolayı oldukça karmaşık bir yapıya bürünmüştür. Bir taraftan iç savaşın devam ettiği diğer taraftan bölgesel ve küresel güçlerin çıkar ve nüfuz mücadelesinin devam ettiği bir alan Suriye. Bu nedenle kolay bir çözüm yolu görünmüyor ufukta. Afganistan ve Irak örnekleri de göstermektedir ki bölgeye dışardan müdahalelerin her zaman beklenen sonuçları doğurmayabilir. Suriye krizinde aşağı yukarı şu seçenekler ile karşı karşıyayız. Bunları anlama ve yorumlama biçimleri Suriye’nin geleceğini tayin edecek adımların atılmasını gerekli kılacaktır.

Suriye’de 120 bin insan öldü ve ölmeye devam edecek mevcut durum ve güç dengeleri olduğu gibi devam ederse. Ülkenin toplumsal dokusu mezhepsel hatlarda tamir edilemez biçimde yara alacaktır. Mültecilerin sayısında dramatik artışlar yaşanacaktır. Türkiye’nin sınır güvenliği riskleri de daha artacaktır. Bu gelişmelere seyirci kalınabilir mi? Nereye kadar seyirci kalınabilir?

Bir dış müdahale pek çok riski içinde barındırmasına karşın yapılarsa iki ihtimal doğacaktır. İktidar değişikliği ile son bulacak bir müdahalede rejim giderse, ve bununyerine yeni ve geniş tabanlı bir hükümet kurulabilirse(kolay olmayacaktır kuşkusuz) krizin çözümü için bir imkan doğabilir. Ki Suriye’de bugünkü krizin başlangıç noktası da demokratik talepler çerçevesinde siyasal alanın açılması idi. Rejim değişikliği ile sonuçlanmayan bir müdahale durumunda ise tekrar başa dönülme, şiddet sarmalının genişleyerek sürme ihtimali oldukça büyük görünüyor.

Diplomatik girişimlere bir şans daha verilmesi durumunda sonuç alınabilir mi sorusu da bu bağlamda sorulmalıdır. Krizin başlangıcından hemen sonra başlayan Arap Birliği gözlemcilerinin girişimleri; Kofi Annan arabuluculuğu; birinci Cenevre zirvelerinin sonuç vermediği göz önüne alınırsa diplomatik yollarında büyük oranda tıkandığı söylenebilir. Suriye’de hangi yöntem tercih edilirse edilsin krize mucize bir çözüm beklenmesi rasyonel ve gerçekçi değildir.

Mısır ve Suriye politikaları yalnız mı bıraktı Türkiye'yi?

Türkiye’nin Mısır ve Suriye politikasını Türkiye’nin geçirdiği siyasal ve toplumsal değişimler bağlamında ele almak lazım. Kendi içinde demokratikleşen, vesayet ve müesses niza ile mücadele veren, darbe mirası kalıntılardan kurtulmaya çalışan bir hükümetin bölge ülkelerindeki benzer toplumsal talepleri ve süreçleri desteklememesi düşünülemez.

 

Çocuğa yönelik şiddetin toplumsal boyutu

Toplumsal yapının köklü dönüşümler geçirdiği bir zaman dilimindeyiz. Toplumsal yapıdaki değişimleri aileler yeterince doğru okuyamıyor. Geleneksel olarak toplumdaki çocukları, yaşlıları ve zayıfları koruma duygu ve davranışı kentleşme ile birlikte zayıflamış bulunuyor. Buna bireyselleşme ve yalnızlaşma duyguları da etkilendiğinde özellikle kentte korunaklı alanlar gittikçe daralıyor. 

Aileler hala geleneksel yapının korunduğunu ve çocukların toplumsal bir korunma mekanizması içinde olacağını var sayıyor. Yani aileler değerlerin aşındığının farkında olmadıklarından dolayı çocuklarının korunması konusunda hala doğrudan ve etkin bir sorumluluk almıyor. Bunu topluma bırakıyor. Halbuki toplumsal suç ve şiddetin artış eğilimi gösterdiğini göz önünde bulunup erken yaşlardan itibaren çocuklarını uyarmalı, eğitmeli ve koruma mekanizmalarının daha iyi çalışması için çaba göstermeliler.

Çocuklara yönelik şiddetin önlenmesinde ailelerin ihmal ve sorumlulukları olduğu hadiseler var. Ancak çocuklara yönelik suç ve şiddetin önlenmesinde aileler tek başına önleyici olamaz. Bu bir toplumsal sorundur ve hem aileler hem de kamu otoriteleri bu sorunun gündeme getirilmesi, canlı tutulması ve uyarıların zamanında yapılması konusuna özen göstermelidir. 

Kuşkusuz ailelere düşen ilk görev çocuklarına çevrelerindeki mevcut riskleri anlatmalıdır. Eğitime ne kadar erken başlanırsa uyarılar o kadar etkili olacaktır. Diğer yandan kentleşme ve toplumsal değişimin getirdiği yalnızlık ve bireyselleşmenin insanları suça itme risklerini de göz önünde bulundurup fiziki önemleri almalı, çocukları oyun alanlarında, parklarda ve kamuya açık diğer yerlerde daha yakından gözlemlemelidirler.

Çocuğa uygulanan şiddetin cinsel istismar boyutu

Çocuklara yönelik şiddet ve cinsel istismar dünyanın pek çok ülkesinde toplumsal bir sorun olarak aileleri ve kamu otoritelerini kaygılandırıyor. Özellikle internette yaygınlaşan çocuk pornografisine erişimin artması bir taraftan toplumsal ve etik değerlerin zayıflamasına diğer yandan suça eğilimli kişilerin dolaylı da olsa teşvik edilmesine yol açıyor.

Çocuklara yönelik cinsel saldırının bir sapkınlık olduğu, kişilik bozukluklarından kaynakladığı, suça eğilimli olanların ceza veya tedavi yolu ile rehabilitasyonu için gerekli mekanizmaların yetersizliği gibi hususlar bu sorunu daha  da derinleştirmektedir. Bu nedenle çocukların cinsel istismarına ilişkin konuların bir tabu olarak saklanması yerine konuşulması, tartışılması ve açığa çıkarılması gerekir ki bu tür saldırılara maruz kalmış bireyler kendileri ileride suç makinalarına dönüşmeden tedavi edilebilsin. Bu fiili işleyenler de cezalandırılsın.

Türkiye'de toplumun çocuğa bakışında genel olarak sevgi, şefkat ve koruma duygusu hakimdir. Bu yaygın bakış herkese güven duygusunu da besliyor. Çoğu kişinin aklına bile gelmiyor çocuklarının cinsel obje olarak şiddete uğrayacağı. Ancak öyle görünüyor ki psikolojik faktörlerin etkisi, koruma mekanizmalarının yetersizliği, ailelerin ve kamu otoritelerinin özensizliği veya dikkat eksikliği nedeniyle sapkın emellerini gerçekleştirmeye çalışan pedofillerin de olduğu görülüyor.  

Çocukların korunması için yapılacak şey çok

Çocuklara yönelik şiddetin önlenebilmesi için öncelikle bir sorun olduğunun kabul edilmesi, bu sorunun görmezden gelinerek çözülemeyeceğin aileler ve yetkililer tarafından görülmesi gerekir. İkinci olarak çocuklara yönelik şiddetin, buna cinsel istirmar da dahil, önlenmesi konusunda ortak bir aklın inşası ile beraber farkındalık artırımı çalışması yapılmalıdır. Hem mahalle ve komşular arasında bir toplumsal dayanışma ve farkındalık hem de bölgesel ve ulusal çapta yetkililer ile bir taraftan farkındalık artması diğer yandan güvenliğin (koruma mekanizmalarının) artırılması konusunda işbirlikleri yapılması gerekmektedir. Öte yandan toplumdaki diğer türden şiddet (kadına şiddet, siyasal şiddet vb) olaylarının çocuklara yönelik şiddete de zemin hazırladığının bilinmesi gerekir. Kuşkusuz toplumsal ve etik değerlerin de suç önleyici bir yönü vardır. Bu değerlerin canlandırılması ve aktarılması konusunda da yetkililer ve aileler ortak çalışmalar yapmalıdır.

http://www.eurovizyon.co.uk/cocuga-yonelik-siddetin-toplumsal-boyutu-makale,6467.html

İslamofobi, Hoşgörüsüzlük ve Ayrımcılık Üzerine Soru ve Cevaplar

Soru: Geçtiğimiz yıl düzenlenen, Avrupa’da Göç, İslam ve Çokkültürlülük konulu sempozyumda, T.C. Cumhurbaşkanı sayın Abdullah Gül, ‘‘Irkçılık, farklı kültürler ve hayat biçimlerine dönük hoşgörüsüzlük, ne yazık ki Batı toplumlarının en müzmin hastalıklarından biridir.’’ demişti. Böyle bir yargıda, genellemede bulunmak isabetli olur mu sizce? Siz de bu görüşe katılıyor musunuz?

Cevap: Avrupa geniş bir coğrafyayı, farklı siyasal tarih ve kültürleri içeren bir yapıya sahip. Bütün Avrupa ülkelerini aynı kalıba sokmak, tek tip ve yeknesak olarak görmek mümkün değil. Ancak özellikle 11 eylül olaylarından sonra müslümanlara yönelik kalıpyargıların, önyargıların ve ötekileştirmelerin yaygınlık kazandığı biliniyor. Buna paralel olarak ise müslümanlara yönelik dışlama, hoşgörüzlük, ayrımcılık hatta şiddet artış gösteriyor. Pekçok bilimsel araştırma ve Temel Haklar Ajansı gibi kuruluşların raporu da böyle gelişmeler olduğunu doğruluyor.

Soru: Irkçılık ve hoşgörüsüzlük ‘‘hastalığının’’ –Batı toplumları özelinde- sebepleri nelerdir sizce?

Cevap: Batı toplumlarında farklı dinlere ve kültürlere, bilhassa İslam ve müslümanlara karşı hoşgörüzlüğün tarihsel kökenleri var. Buna ilaveten günümüzdeki medeniyetsel farklılık söyleminin de etkisini görmek gerekir. Batının kollektif kimliğinin oluşmasından İslam ve müslümanlar en belirgin „öteki“ rolünü üstlenmiştir. Batının tarihine bakılacak olursa Haçlılardan Osmanlıya kadar pekçok dönemde mücadeleler olduğu görülür. Günümüzde ise Batı kendi kültür ve uygarlığını daha üstün görmektedir. İslamın çağdaş ve küresel değerler ile barışık olmadığı, kılıç ile yayıldığı, bugün de terör ve şiddet ile anıldığı düşünüldüğünde Batı dünyasındaki ırkçılık ve hoşgörüzlüğün kaynakları daha iyi anlaşılabilir.

Soru: 2009 yılında, dünyanın en modern, zengin ve eğitimli halklarından birinin yaşadığı İsviçre’de minare konusu referanduma götürülmüştü ve halkın çoğunluğu minare yasağından yana tavır ortaya koymuştu. Bu durumu nasıl açıklıyorsunuz? Bu denli eğitimli insanlar dahi farklı olanla yaşama konusunda gerekli tolerans ve tahammülü gösteremezken, Avrupa’daki diğer toplumlardan hoşgörü beklemek beyhude mi?

Cevap: Avrupa’nın dinle imtihanı zor olmuştur. Tarihsel olarak bakıldığında Fransa başta olmak üzere bazı Batı ükelerinde din karşıtı diyebileceğimiz, daha doğrusu Katolik kilisesinin ruhba sınıfının siyasal ve sosyal üzerindeki hegemonyasına karşı yürütülen katı ve sert mücadelenin etkilerinin bugüne kadar sarktığını görmekteyiz. Avrupa’da gelişen katı ve dışlayıcı sekülerleşme sadece hristiyanlığa yönelik algıları değil, İslam ve müslümanlara ilişkin algıları da olumsuz etkilemektedir. Batı zihni din ile barışmadığı ve kamusal hayatta dine temsil imkanı verecek biçimde dönüşmediği sürece müslümanlara yönelik kucaklayıcı bir toplumsal atmosferin oluşması kolay görünmemektedir.

Soru: Konuya tersten bakarsak; Türkiye toplumunun, bizim farklı olana çok daha hoşgörülü olduğunmuzu söyleyebilir miyiz? En son yaşanan Suriye’den gelen mülteciler örneğini göz önünde bulundurarak soruyorum bu soruyu… Suriyelilerin ve Mülteci kamplarının bulunduğu yerlerden gelen haberler, aslında biz Türkiyelilerin de pek öyle ‘‘misafirperver’’ olmadığımızı ortaya koyuyor. Hâl böyleyken Batı’yı eleştirmeye, ayrımcılık yaptıklarından dem vurmaya çok fazla hakkımız yokmuş gibi geliyor, ne dersiniz?

Cevap: Tarihsel olarak Türkiye, çok kültürlü, çok etnisiteli, çok dilli ve çok dinli bir imparatorluğun mirası üzerine kurulmuştur. Kuşkusuz bir ulus devlet kurulurken bu çoğulculuk yeterince dikkate alınmamıştır. Ancak Türkiye ve Ortadoğu din, mezhep ve inanç aşısından Avrupa’dan çok daha çoğulcuğudur. Bu kadar farklı din, mezhep, etnik yapı ve inanç pek az yerde vardır. Bu nedenle içinde bulunduğumuz coğrafyanın öteki kültürlere ilişkin geliştirdiği olumlu bir yapı vardır. Osmanlı Millet Sistemi de bunun kurumsallaşmış biçimidir.

Suriyeli mültecilere büyük oranda kucak açılmıştır. Toplum genelde bu insanları kabullenmişdir. Bunun en belirgin göstergesi devlet yanında çok sayıda insani yardım kuruluşunun mültecilere yönelik çalışmalarıdır. Kampların olduğu yerlerde zaman zaman dışlayıcı davranışlar olsa da Türkiye’de Batı tipi ve benzeri yabancı düşmanlığının olduğunu söylemek mümkün değildir. Tabiki mültecilerin sayısının artması ve yerleşik hayata geçmesi ile birlikte bazı sorunları da ortaya çıkmaya başlayabilir. Henüz bu sorunlar baş göstermeden sosyolojik, ekonomik, kültürel ve hukuki önlemlerin alınması da acilen lüzumludur. Son olarak, ırkçılık ve ayrımcılık konusunda Türkiye ile Avrupa’yı kıyaslamak imkan dahilinde değildir yaşanan olayların boyutuna bakıldığında.

(Bu söyleşi Almanya’da yayınlanan Perspektif Dergisi, Şubat 2014 sayısında yayınlanmıştır)

http://www.eurovizyon.co.uk/islamofobi-hosgorusuzluk-ve-ayrimcilik-uzerine-soru-ve-cevaplar-makale,6417.html

Yumuşak Güç Unsurları ve Türkiye Algısı

Türkiye’nin yumuşak gücü ve bölge ülkelerine etkisi son yıllarda yükselmekteyken farklı anketler ve araştırmalar 2013’te bir kırılma yaşandığını gösteriyor. Bunun sebepleri üzerinde düşünmek ve mevcut yumuşak güç kaynaklarını tekrar değerlendirmek gerekiyor.

 

Arap Devrimleri öncesi ve başlangıç aşamasında Türkiye tecrübesi yakından takip ediliyor, özellikle devrime öncülük eden yeni siyasal aktörler Türkiye’nin geçirdiği değişim ve dönüşümleri bir başarı öyküsü olarak değerlendiriyorlardı. Onlar için Türkiye muhafazakar bir iktidar tarafından yönetilen, doğu-batı değerleri arasında denge kuran, ekonomik kalkınmayı sürdüren, Kürt sorunu gibi konular ile yüzleşebilen bir ülke olarak dikkat çekiyordu. Benzer bir durum bölge ülkelerindeki kamuoyunda gözleniyordu. Dizi filmleri ve müzik gibi Türk popüler kültür ürünleri, vizelerin kalkması ile başlayan seyahatlerin doğurduğu yakınlık, Türki dış politikasının bölgeye açılması ve sıfır sorun siyaseti önemli bir ince/yumuşak güç oluşmasını sağlamıştır.

 

İki gelişme bu algıda kısmen de olsa kırılmalar yarattı. Birincisi Suriye’de rejimin iktidarda beklenenden uzun kalması; ikinci ve daha önemlisi ise Mısır’da askeri yönetimin iş başına gelmesi ile başlayan yeni süreç. Türkiye, Suriye’de Esed, Mısır’da ise Sisi yönetimine karşı açık tavır aldı. Her iki ülkede de devlet kontrolündeki medya bu süreçte Türkiye aleyhine yayınlar yaparak, Türkiye’nin muhalifleri, terör ve şiddet estirenleri desteklediği görüşünü yaymaya başladı. Ayrıca Türkiye’nin bölge için en önemli deneyimi olabilecek “meşruiyete dayalı siyaset” bölgedeki diğer otoriter rejimlerin de benimsemediği bir anlayış olduğundan Türkiye’nin algısı olumsuz yönde etkilendi. Ancak bu noktada yönetici elitler ile halkı birbirinden ayırt etmek; seçkinlerdeki Türkiye algısı olumsuza evrilirken, geniş toplumsal kesimlerde köklü bir değişiklik olmadığını not etmek gerekir.

 

Bir yumuşak güç aracı olarak yükseköğretim

 

Türkiye uzun yıllardır içinde bulunduğu bölgeye mesafeli durmuş; Arap ülkeleri ve İran’dan alınan üniversite diplomalarını dahi eşdeğer ve geçerli saymamış; bölgeni tarihe, kültür ve medeniyetine ilişkin ciddi araştırmalar da yapmamıştır. Hatta El-Ezher gibi üniversitelerden alınan diplomaların denklikleri YÖK tarafından geçmişte geriye dönük olarak iptal edilmiştir. Bütün bu gelişmeler Türkiye’nin çekiciliğini olumsuz etkilemiştir.

 

Bugün gelinen noktada bölge ülkelerinin eğitim kurumları ile yakın ilişkiler kurulmaya; öğrenci ve öğretim üyesi değişim programları başlatılmaya başlanmıştır. Üniversitelerimiz de dış politikadaki açılımlardan esinlenerek kapılarını Ortadoğu, Balkanlar, Kafkasya ve Kuzey Afrika’dan gelen öğrencilere açmıştır. Ayrıca Türkiye devlet bursları ile her yıl artan sayıda yabancı öğrenci de gelmeye başlamıştır. Türkiye’de 170 üniversite olduğu düşünülürse eğitim ve öğretim merkezi olma; beyin göçü ile cazibe merkezine dönüşme açısından büyük bir potansiyelin varlığı gözlenmektedir.

 

Bu arada Türkiye’ye gelen Suriyeli mülteciler de önemli bir insan kaynağı olarak değerlendirilebilir. Türkiye mülteciler konusunda insani bir politika takip etmekle birlikte, sayıların sürekli artmasından dolayı kısa vadeli planlar yapmak zorunda kalmıştır. Bunlar arasında ülkeye sığınanların eğitime entegrasyonu da vardır. Ancak hangi alanda ne kadar öğrenci var; bunlar nerede en iyi şekilde değerlendirilir konusunda kapsamlı bir çalışma henüz yapılmamıştır. Nereden gelirse gelsin iyi yetişmiş beyinlerin her halukarda Türkiye’nin iş, ekonomi, teknoloji ve bilim sektörlerine katkıda bulunabileceklerini unutmamak gerekir. Bu bağlamda Suriyeli mülteciler önemli bir potansiyel taşımaktadır.

  

Türk Diyasporası ve Dış Politika

 

Dış politika ve yumuşak güç açısından bir başka önemli unsur yurt dışı Türkleridir. Sayıları oldukça kalabalık (6 milyon) olmalarına ve pek çok ülke demografik olarak temsil edilmelerine karşın Türk diyasporası uzun süre ihmal edilmiştir. Konuyla ilgili bakanlıkların ne bir özel kurumu, ne de bir bütçesi ve insan kaynağı olmuştur. Bu nedenle Türklerin dışarıda lobi yapması için desteklenmesi ve güçlendirilmesi mümkün olmamıştır. Her ülke için o ülkenin diyasporası kritik önem taşır. Yahudi ve Ermeni diyasporaları bunun en bilinen örnekleridir. Türkiye bu gerçeği geç fark etmiştir. Bugün yurt dışı temsilciliklerin hepsi kapılarını Türk derneklere ve oluşumlara açmıştır. Türkiye’deki dış politika anlayışının da bunda payı olmuştur. Oy verme hakkı bile tanınmayan dış Türklere bu hak da verilmiştir. Ancak burada önemli olan kime oy verecekleri değildir; önemli olan hangi parti iktidarda olursa olsun Türk diyasporası ile etkileşim halinde olacak kurumların oluşturulması ve güçlendirilmesidir.

http://www.eurovizyon.co.uk/yumusak-guc-unsurlari-ve-turkiye-algisi-makale,6390.html